Ο πολιτισμός στα σκουπίδια
Αν είναι αλήθεια ότι τα σκουπίδια που παράγει κάθε κοινωνία αποκαλύπτουν και τον πολιτισμό της, τότε τα σκουπίδια μας έχουν πολλά και διόλου κολακευτικά να διηγηθούν για τη σύγχρονη Ελλάδα.Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το ίδιο το κράτος ξεφορτώνεται πολλά από αυτά, και μάλιστα τα λύματα, εκεί όπου διασώζεται η ιστορία και ο πολιτισμός μας.
Η διαχείριση των αποβλήτων δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ σοβαρά, λαμβάνοντας υπ' όψιν περιβαλλοντικά, οικιστικά, πολιτιστικά κριτήρια. Ετσι αλλοιώνονται περιοχές που αντλούσαν την ομορφιά τους ακριβώς από την αρμονική συμβίωση της φύσης, του ανθρώπου και των δημιουργημάτων του. «Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα/ κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο/ τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα/ και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο», έγραφε ο Νίκος Γκάτσος ήδη από τη δεκαετία του '70, στον «Εφιάλτη της Περσεφόνης» του Μάνου Χατζιδάκι, για την Ελευσίνα. Αλλά υπάρχουν και πολλά νεότερα, και δυστυχώς καινούρια κρούσματα καταστροφής.
Η περίπτωση του Κέντρου Επεξεργασίας Λυμάτων στην Ψυττάλεια μέχρι τώρα ήταν η πιο ηχηρή, καθώς το μικρό, γειτονικό στη Σαλαμίνα, νησί, που υποδέχεται ό,τι αποβάλλουμε, ήταν εκείνο στο οποίο οι Πέρσες εγκατέστησαν φρουρά στη ναυμαχία της Σαλαμίνας και εκεί ο Αριστείδης έδωσε μάχη σώμα με σώμα. Και μάλλον η επιμονή και η αντοχή των κατοίκων της Κερατέας προέρχεται όχι μόνο από τον συγκεκριμένο χώρο ταφής απορριμμάτων της περιοχής τους που θα υποβαθμίσει τη φύση, τον αέρα που αναπνέουν, τον ιστορικό και αρχαιολογικό χώρο, αλλά από εκείνη τη γενικότερη αίσθηση ότι η ίδια η ζωή «απορριμματοποιείται». Φαίνεται, μάλιστα, πως η ανατολική Αττική, μια περιοχή με συνεχή κατοίκηση και ιστορικές και αρχαιολογικές αναφορές εκατομμυρίων χρόνων, βαίνει προς μια φάση γενικευμένης απαξίωσης. Ακριβώς εκεί καταστρατηγείται μια θεμελιώδης αρχή για την προστασία του πολιτιστικού και του φυσικού περιβάλλοντος. Αυτή που λέει ότι δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Δεν νοείται, διότι κάποτε οι κοινωνίες προσαρμόζονταν στο περιβάλλον που διάλεγαν για να ζήσουν και όχι το αντίθετο.
Η Κερατέα δεν είναι η μοναδική εστία διαμαρτυρίας. Ηδη ανάβουν κι άλλες. Οι κάτοικοι της Ραφήνας, των Σπάτων, του Πικερμίου, της Αρτέμιδας, της Καλλιτεχνούπολης, ύστερα από οκτώ χρόνια, είναι πάλι αναστατωμένοι. Η Συντονιστική Επιτροπή Κατά του ΚΕΛ Β. Μεσογείων, που εκπροσωπεί πάνω από 60 συλλόγους πολιτών και σωματεία επαγγελματιών, καταγγέλλει ότι «η ΕΥΔΑΠ επαναφέρει στο προσκήνιο το παρωχημένο σχέδιο του 2003 για την κατασκευή στην περιοχή ενός τεράστιου κέντρου επεξεργασίας λυμάτων. Απτόητη από την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας 3743/2008 και τη λαϊκή κατακραυγή του 2003, ετοιμάζει μια νέα Ψυττάλεια 137 στρεμμάτων, όπου θα συγκεντρώνονται τα λύματα περίπου 11 δήμων. Με μια μελέτη διάτρητη, με ανύπαρκτη διαχείριση της λυματολάσπης».
Οι κίνδυνοι για την υγεία χιλιάδων κατοίκων, η υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, της φύσης, των περιουσιών, αλλά και της θάλασσας, αφού τα λύματα θα χύνονται στον Ευβοϊκό, η γειτνίαση με οικισμούς και δασική έκταση είναι η μία και σοβαρότερη παράμετρος. Η άλλη είναι ότι ο τόπος χωροθέτησης, στο Πλατύ Χωράφι των Σπάτων, βρίσκεται μόλις 800 μέτρα από τον κηρυγμένο από το 1984 αρχαιολογικό χώρο του Κισδαρίου, λόγω σημαντικών παλαιοντολογικών ευρημάτων.
Εκεί, όπου βρέθηκαν απολιθώματα 40 διαφορετικών ειδών ζώων, τα οποία έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη του καθηγητή Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Νικόλαου Συμεωνίδη, ο οποίος έλεγε χαρακτηριστικά το 2003: «Το Πικέρμι είναι μια παγκόσμια γνωστή θέση», σταθμός για την παλαιοντολογία των σπονδυλωτών. «Αν η Ελλάδα είναι γνωστή για την Ακρόπολη, άλλο τόσο είναι γνωστή στους παλαιοντολόγους επιστήμονες για το Πικέρμι».
Στη θέση Κισδάρι, στην οποία ανέσκαψε, σε βάθος 4-5μ. βρέθηκαν 1.200 και πλέον απολιθωμένα οστά και κρανία σαρκαφάγων και χορτοφάγων: πικερμικές ύαινες, ρινόκεροι κ.ά. Εκεί βρέθηκε και μια γιγαντιαία χελώνα τριών μέτρων, η μεγαλύτερη χερσαία σε ευρωπαϊκό έδαφος, κι ένα άλογο στο μέγεθος της ζέβρας, το λεγόμενο ιππάριο του Πικερμίου. Ενώ το σημαντικότερο εύρημα είναι ο Μεσοπίθηκος ο Πεντελικός, που ζούσε στη στέπα του Πικερμίου σε μικρές αγέλες.
«Είμαστε εκτεθειμένοι απέναντι στη διεθνή επιστημονική κοινότητα», προειδοποιούσε ο καθηγητης. Καθώς οι ανασκαφές στην περιοχή και πιο συγκεκριμένα, στο Μεγάλο Ρέμα, τρία χλμ. από το Κισδάρι, είχαν ξεκινήσει από το 1833 από Αγγλους, Βαυαρούς, Γάλλους, αλλά και το Πανεπιστήμιο της Αθήνας το 1853, πολλά από τα ευρήματα βρίσκονται σε μουσεία και πανεπιστήμια της Ευρώπης. Το Παλαιοντολογικό Μουσείο, που σχεδιαζόταν να γίνει εκεί, για το οποίο το Πανεπιστήμιο Αθηνών είχε έτοιμη προμελέτη και το ΥΠΠΟ το 1988 είχε αποφασίσει την απαλλοτρίωση ή ανταλλαγή 20.000 τ.μ., δεν έγινε ποτέ. Το θέμα, δε, του κέντρου επεξεργασίας λυμάτων, ουδέποτε συζητήθηκε στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, πριν χωροθετηθεί, ως όφειλε να γίνει βάσει κάθε νομολογίας σε αυτή τη χώρα!
Οι κάτοικοι της περιοχής δεν μένουν άπραγοι. Κλιμακώνουν την ενημέρωση και την κινητοποίηση. Την ερχόμενη Κυριακή 8 Μαΐου στις 11 π.μ., μάλιστα, η Συντονιστική Επιτροπή πραγματοποιεί ημερίδα στο ξενοδοχείο «Mare nostrum» στη Βραυρώνα.
Το Γραμματικό, εκεί όπου κατασκευάζεται ήδη ο χώρος ταφής απορριμμάτων, έζησε και αυτό τις δικές του ημέρες ΜΑΤ, αφού με την παρουσία τους εγκαταστάθηκε ο εργολάβος και ξεκίνησε το έργο. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό το κοινό σημείο με την Κερατέα. Εκεί τα μηχανήματα, το 2010, έπεσαν πάνω σε αρχαία. Ο υπουργός Πολιτισμού με την υπ' αριθμ. πρωτ. 100770/4801/21-10-2010 απόφασή του, αποφάσισε τη χειρωνακτική αποδόμηση των αρχαίων καταλοίπων που αποκαλύφθηκαν στο πλαίσιο του έργου «Ολοκληρωμένη Εγκατάσταση Διαχείρισης Αποβλήτων (Ο.Ε.Δ.Α.) Βορειοανατολικής Αττικής», στη θέση Μαύρο Βουνό Γραμματικού, Νομού Αττικής.
Τα εν λόγω κατάλοιπα αφορούσαν ερείπια οικισμού προϊστορικών χρόνων, οικοδομικά λείψανα αγροικίας βυζαντινών χρόνων, τοιχάρια που χρονολογούνται στους υστεροκλασικούς - ελληνιστικούς χρόνους κ.ά. Τα αρχαία αποκαλύφθηκαν στο σημείο που στην εργολαβική γλώσσα αποκαλείται «μάτι του ΧΥΤΑ». Δηλαδή, στο πιο κομβικό σημείο της κατασκευής, εκεί όπου έχει σχεδιαστεί να καταλήξει το κεντρικό και βαθύτερο σημείο της κοιλότητας, η οποία θα γεμίσει με τα απορρίμματα της Αττικής. Παρά τις αντιδράσεις των κατοίκων, οι εργασίες συνεχίζονται...
Οσο για την Κερατέα, ο επίμαχος ΧΥΤΑ είναι χωροθετημένος μόλις 300 μέτρα από τα όρια της αδόμητης αρχαιολογικής ζώνης. Ο λόφος του Οβριοκάστρου βρίσκεται εντός των ορίων της κηρύξεως της Λαυρεωτικής ως «αρχαιολογικού χώρου, ιστορικού τόπου και τοπίου ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους» (ΦΕΚ 852Β/3-9-1980). Στην κορυφή του λόφου εκτείνεται οχυρό, η λειτουργία του οποίου έχει, κατά μία άποψη, συνδεθεί με την ιστορία των μεταλλείων του Λαυρίου. Εξάλλου, εκεί το 1893, ήρθε στο φως αρχαϊκό άγαλμα, ο λεγόμενος «Κούρος της Κερατέας», ο οποίος σήμερα εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Για την αποτελεσματικότερη προστασία των αρχαιοτήτων του Οβριοκάστρου έχει θεσμοθετηθεί ζώνη Α' αδόμητη απολύτου προστασίας (ΦΕΚ 1070/29-12-1995).
Από την κορυφή του λόφου μπορεί κανείς να παρατηρήσει την κοιλάδα Ποτάμι και τα βουνά της βόρειας Λαυρεωτικής, όλη σχεδόν την έκταση μέχρι τον κόλπο της Αναβύσσου καθώς και τον Σαρωνικό, την πεδιάδα που απλώνεται μέχρι το Πάνειον όρος και την Κερατέα, μεγάλο μέρος των Μεσογείων μέχρι τους πρόποδες του Υμηττού και της Πεντέλης, καθώς και τον νότιο Ευβοϊκό στα ανατολικά. Αν η κυβέρνηση επιμείνει στην κατασκευή του ΧΥΤΑ, τότε αυτή η θέα θα «αναβαθμιστεί» και με σκουπίδια.
Πάντως ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων σε ανακοίνωσή του επισήμανε ότι το εν λόγω έργο «αντιβαίνει στις διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου (Ν3028/02). Η χωροθέτηση του ΧΥΤΑ Κερατέας δεν θα επιφέρει μόνο πλήγμα στη μνημειακή κληρονομιά του τόπου μας αλλά και γενικότερα στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, η προστασία του οποίου αποτελεί συνταγματική υποχρέωση του Κράτους (άρθρο 24 του Συντάγματος)».
Επιπλέον, σε επίσημο έγγραφο της Β' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (24/10/2011) επισημαίνεται ότι «η κατασκευή ΧΥΤΑ πλησίον περιοχής που χρησιμοποιήθηκε έστω και περιστασιακά ήδη από την πρώιμη εποχή του χαλκού, και με ορατό οχυρωμένο οικισμό που κατοικήθηκε τουλάχιστον από την ύστερη αρχαιότητα και τα βυζαντινά χρόνια, δεν συνάδει τόσο με το πνεύμα των διατάξεων του αρχαιολογικού νόμου 3028/2002 όσο και με τη ζοφερή πραγματικότητα που διαμορφώνει αυτού του είδους η διαχείριση των απορριμμάτων. Αν και εφόσον είναι πλέον αδύνατη η κατάργηση του έργου στο επιλεγέν από το 2003 σημείο, πρέπει οπωσδήποτε να εξετασθεί η περίπτωση απομακρύνσεως της λεκάνης του ΧΥΤΑ κατά πολύ νοτιότερα, μέσα στους ορεινούς όγκους της Λαυρεωτικής».
Εντούτοις, γι' αυτά τα 540 στρέμματα που θα καταλάβει το έργο, ουδέποτε συζήτησε το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και μέχρι σήμερα δεν έχει εκφέρει άποψη το κορυφαίο γνωμοδοτικό όργανο για θέματα που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με την πολιτιστική κληρονομιά. Αντίθετα, όταν του ζητήθηκε να γνωμοδοτήσει για την κατασκευή μονάδας υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων, 350 μέτρα από τον ποταμό Αλιάκμονα, 1,5 χιλιόμετρο από τα όρια του αρχαιολογικού χώρου της Βεργίνας και τέσσερα χλμ. από τους βασιλικούς τάφους, το 2007 γνωμοδότησε αρνητικά, κρίνοντας ότι επιλέχθηκε η πλέον ακατάλληλη θέση. Αλλά το 2008 άλλαξε γνώμη και το επέτρεψε, αφού ξανασυζήτησε το θέμα κατόπιν αναπομπής από τον τότε υπουργό Πολιτισμού, Μιχάλη Λιάπη...
Ετσι, από τη μανία «διαχείρισης» των σκουπιδιών, με τον πιο επιπόλαιο τρόπο, δεν γλίτωσε ούτε ένας χώρος που βρίσκεται στον κατάλογο των μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO! Η αρμόδια Εφορεία Αρχαιότητων ποτέ δεν συναίνεσε σε αυτό το σχέδιο, επισημαίνοντας ότι το καθεστώς προστασίας της περιοχής επιβλήθηκε για ιστορικούς, αρχαιολογικούς, αισθητικούς και περιβαλλοντικούς λόγους. Η περιοχή είναι κηρυγμένη ως «τόπος ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους», προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση NATURA, ενώ από τον Αλιάκμονα υδρεύεται και αρδεύεται η Θεσσαλονίκη. Το έργο δεν έχει ξεκινήσει ακόμα λόγω προσφυγών που εκκρεμούν στο Συμβούλιο της Επικρατείας.
Μήπως,
όμως, η εικόνα των σκουπιδιών δεν είναι εκείνη που κυριαρχεί και στον Τύμβο των
Σαλαμινομάχων; Βέβαια αυτά είναι «ανεπίσημα» σκουπίδια. Δεν είναι σαν τα
προηγούμενα, που τα «θάβουμε» υγειονομικά ή τα «διαχειριζόμαστε» πάλι
υγειονομικά. Εδώ θα βρούμε βυθισμένα πλοία, σάπια κουφάρια, σκουριασμένα
σιδερικά, μπάζα από παράνομες εκσκαφές, βιομηχανικά και αστικά απόβλητα. Μια
θλιβερή εικόνα, που σε τίποτα δεν θυμίζει τη νίκη του 480 π.Χ. κατά του
περσικού στόλου. Μόνο τη σύγχρονη ήττα του πολιτισμού. (, ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 31-4-2011)
