ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ: ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Η Παγκόσμια Ημέρα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου, σε ανάμνηση της υπογραφής της Παγκόσμιας Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ στις 10 Δεκεμβρίου 1948. Όραμα των εμπνευστών της, ένας κόσμος με δικαιώματα και ελευθερίες χωρίς διακρίσεις.

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ανθρώπινα δικαιώματα υπό αμφισβήτηση και συρρίκνωση

Μια ευνομούμενη πολιτεία για να προάγει τον πολιτισμό οφείλει πρωτίστως να έχει ένα σύστημα αξιών που προσιδιάζουν στο κράτος δικαίου. Η διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποδεικνύει τον τρόπο διαβίωσης και την ποιότητα που χαρακτηρίζει μια κοινωνία. Αντικατοπτρίζει γενικά τον πολιτισμό και την οργάνωσή της. Ωστόσο, από τη μια μεριά παρατηρούμε την κοινωνία να «προοδεύει», τον «πολιτισμό» να προάγεται, την τεχνολογική ανάπτυξη να εξελίσσεται με ραγδαίους ρυθμούς και από την άλλη γινόμαστε θεατές γεγονότων που εκτυλίσσονται καθημερινά ανά τον κόσμο με σενάρια ανείπωτης βαρβαρότητας και ανήκουστης εξευτελιστικής μεταχείρισης ανθρώπου από «άνθρωπο». Βλέπουμε να συλλαμβάνονται αυθαίρετα άνθρωποι και να φυλακίζονται χωρίς να τους απαγγελθεί κατηγορία και χωρίς να προσαχθούν σε δίκη. Μαθαίνουμε καθημερινά για τα αναρίθμητα θύματα διακρίσεων, βασανισμών, δολοφονιών. Μήπως, τελικά, η σύγχρονη κοινωνία λειτουργεί με γνώμονα ένα σύστημα ανταξιών;

Αναρωτιέμαι, αν τελικά προάγεται ο πολιτισμός ή μεταλλάσσεται. Έχουν γίνει στο παρελθόν σημαντικές επαναστάσεις οι οποίες απέδωσαν καρπούς. Που ως αποτέλεσμα είχαν τον περιορισμό της εξουσίας και της επιβαλλόμενης βίας εις βάρος των απλών ανθρώπων, με τη θεσμοθέτηση κειμένων που κατοχυρώνουν και διαφυλάσσουν τα ανθρώπινα δικαιώματα. Με την πάροδο του χρόνου, την εξέλιξη της κοινωνίας και την εμφάνιση νέων κοινωνικών δεδομένων, διευρύνθηκε η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και περιέλαβε και νέες ελευθερίες, όπως την προστασία των προσωπικών δεδομένων, το δικαίωμα στην πληροφόρηση κ.λπ., με αποτέλεσμα την καθιέρωση ενός πιο ευρέος φάσματος νομοθετικών ρυθμίσεων προς τον σκοπό της ασφαλέστερης και πλέον κατοχυρωμένης προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παράλληλα, υπεγράφησαν διεθνείς συνθήκες, υποσχόμενες τον απόλυτο σεβασμό στον άνθρωπο και τα δικαιώματά του, ενώ οι νόμοι του κάθε κράτους προστατεύουν τα συνταγματικά, κατοχυρωμένα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα.

Θα έπρεπε συνεπώς να είμαστε ευχαριστημένοι με ό,τι έχουμε καταφέρει, κυρίως ως διεθνής κοινότητα. Θα έπρεπε να αισθανόμαστε ασφαλείς, ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν κινδυνεύουν. Θα έπρεπε να έχουμε τη σιγουριά ότι ο νομικός μας πολιτισμός και τα κεκτημένα μας είναι απόλυτα θωρακισμένα. Γιατί όμως τίποτα από όλα αυτά δεν συμβαίνει; Γιατί συνεχώς παρατηρούμε να συρρικνώνονται τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι αξίες και οι ελευθερίες; Γιατί διαρκώς χρησιμοποιούνται μέθοδοι και εξαγγέλλονται τακτικές που παραπέμπουν σε μεσαιωνική περίοδο; Και, κυρίως, γιατί δεν αντιδρούν και δεν λαμβάνουν μέτρα οι θεσμοθετημένοι φορείς; Μήπως τελικά όλα αυτά τα διεθνή και λοιπά κείμενα έχουν τεθεί για να αποτελέσουν τη βιτρίνα ενός συστήματος που εξακολουθεί διαχρονικά να βάλλει ενάντια στον άνθρωπο, τον απλό –μέσο– καθημερινό πολίτη, προσπαθώντας να τον αφοπλίσει από το κυριότερο όπλο του που είναι ο αυτοσεβασμός του και η αυτοεκτίμησή του; Γιατί μόνο έτσι θα μπορέσει να τον χειραγωγήσει και να τον κατευθύνει σε δρόμους προκαθορισμένους που οδηγούν ίσως σε αδιέξοδο. Και όλα αυτά γιατί; Προπάντων για το οικονομικό όφελος. Για την ενδυνάμωση και την παγίωση της παντοκρατορίας των ισχυρών οικονομικών παραγόντων της υφηλίου. Και τελικά, όλα τα πολλά υποσχόμενα κείμενα παραμένουν άνευ ουσίας, αφού δεν επιφέρουν καμία απολύτως συνέπεια για όποιον τα περιφρονεί και τα παραβιάζει.

   Θα πρέπει, επομένως, να συνειδητοποιήσουμε τον κίνδυνο που μας απειλεί, που στρέφεται ξεκάθαρα πλέον εναντίον της οντότητάς μας, της νοημοσύνης μας, της ψυχής μας, του δικαιώματός μας στη ζωή.

Θα πρέπει όλοι να απορρίψουμε αυτή την εικόνα του δήθεν πολιτισμού και να αξιώσουμε για τον εαυτό μας, αλλά και για τις επόμενες γενιές, τον σεβασμό στην αξία μας, τον σεβασμό στα δικαιώματά μας και να αντιδρούμε συνεχώς με δύναμη ψυχής σε κάθε προσπάθεια κατάλυσής τους.

Θα πρέπει ενωμένοι να επιβάλλουμε τον σεβασμό στις αξίες που προσδιορίζουν και ξεχωρίζουν τον άνθρωπο από οποιοδήποτε άλλο ον στον πλανήτη και να αγωνισθούμε για έναν κόσμο ειρηνικό, που μόνο ο αλληλέγγυος σεβασμός μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να δημιουργήσει.

Θα πρέπει να πάψουμε να είμαστε αδιάφοροι. Η αδιαφορία ισοδυναμεί με ενοχή και, συνεπώς, είναι το ίδιο καταστροφική με κάθε βλαπτική ενέργεια που οδηγεί στη διασάλευση της ειρήνης και την κατάρρευση της νομιμότητας.

Ως υπεύθυνοι πολίτες και με σεβασμό στους νόμους, οφείλουμε να αξιώνουμε την απόλυτη εφαρμογή τους και την υπαγωγή σε αυτούς όλων των υπευθύνων για κάθε ταπεινωτική, εξευτελιστική, απάνθρωπη μεταχείριση ανθρώπου, για κάθε απαξιωτική αντιμετώπιση, που οδηγεί στην καταπάτηση των –ύστερα από τόσους αγώνες θεσμοθετημένων– ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Μόνο έτσι θα μπορέσει όχι μόνο να αποδοθεί δικαιοσύνη για όποιο έγκλημα διαπράττει άνθρωπος εναντίον ανθρώπου, αλλά θα αποτελέσει και φραγμό στην ασύδοτη πολιτική που εφαρμόζεται.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Τα δικαιώματα του ανθρώπου εξακολουθούν να αποτελούν σημείο αμφιλεγόμενο. Ίσως πότε να μην υπήρξαν τόσο θεμελιώδεις διαφωνίες για το περιεχόμενο, την αξία, την ισχύ και την εμβέλεια των δικαιωμάτων του ανθρώπου όσο τις δύο τελευταίες δεκαετίες του “αιώνα των δικαιωμάτων του ανθρώπου“. Σήμερα η οικουμενική τους διάσταση αποτελεί σημείο έντονης αμφισβήτησης, κυρίως εκ μέρους των μη δυτικών λαών και πολιτισμών. Τα δικαιώματα των ανθρώπων θεωρούνται ως μια καθαρά δυτική ιδέα περί δικαίου, ενώ η υποτιθέμενη οικουμενικότητά τους χαρακτηρίζεται ως κενή ρητορεία αλλά και ως ακραία έκφραση της προσπάθειας εκδυτικισμού του μη δυτικού κόσμου.

Ισχυρίζονται ότι τα δικαιώματα του ανθρώπου δεν είναι δυνατόν να έχουν οικουμενική ισχύ, αφού προϋποθέτουν μια πολύ συγκεκριμένη και στενή εικόνα του ανθρώπου: “το άτομο“ του δυτικού πολιτισμού. Γι΄ αυτό η υποστήριξη της οικουμενικότητάς τους ισοδυναμεί με έλλειψη σεβασμού απέναντι στις ιδιαιτερότητες και τις παραδόσεις των άλλων λαών και πολιτισμών.  Κατ΄ αρχήν, βέβαια, κατανοεί κανείς τις ανησυχίες αυτές και τη δυσπιστία των μη δυτικών λαών, αφού τα δικαιώματα του ανθρώπου μπορούν να λειτουργήσουν- και συχνά λειτούργησαν - ως Δούρειος Ίππος της Δύσης για την εξασφάλιση μεγαλύτερης πολιτικής και οικονομικής επιρροής και κάλυπταν με ανθρωπιστικό μανδύα κυριαρχικές τάσεις. Όμως:

α) Ενώ η δυτική προέλευση των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι αδύνατον να αμφισβητηθεί, αυτά όχι μόνο δεν αποτέλεσαν και δεν αποτελούν αυτονόητη έκφραση δυτικών αξιών, αλλά είναι πολύ περισσότερο μια απάντηση σε βαθείς κλονισμούς της Δύσης και σηματοδοτούν τα μεγάλα ρήγματα του μοντέρνου κόσμου. Τα κινήματα για τα δικαιώματα του ανθρώπου αποτελούσαν αντίδραση σε εμπειρίες αδικίας, σε κρίσεις της πορείας εκμοντερνισμού και σε αδιέξοδες πολιτικοοικονομικές επιλογές. Με αυτή την έννοια δεν είναι αρχέγονα δυτικές αξίες αλλά σχετικοποίηση κεντρικών δυτικών επιλογών και λογικά θα έπρεπε να θεωρούνται σύμμαχος και όχι απειλή από τους μη δυτικούς πολιτισμούς.
β) Η οικουμενική αξίωσή τους όχι μόνον δε συνιστά απειλή κατά της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας και της παραδοσιακής ταυτότητας των λαών, αλλά αντιθέτως διασφαλίζει την ποικιλία πολιτισμικής έκφρασης στο πλαίσιο της πολυκεντρικής και πολυπολιτισμικής ενιαίας ανθρωπότητας και την ειρηνική συνύπαρξη και ανοιχτοσύνη των διαφορετικών πολιτισμών. Είναι ολέθριο να πιστεύουμε ότι στρέφονται πρωτίστως κατά της παράδοσης και να τα ταυτίζουμε με έναν επιφανειακό προοδευτισμό. Δεν απορρίπτουν την παράδοση καθ΄ εαυτή αλλά τις ετερονομίες και τις αλλοτριώσεις που τυχόν συνεπάγεται. Με ακόμα μεγαλύτερη έμφαση στρέφονται κατά των απειλητικών για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια τάσεων του σύγχρονου πολιτισμού.

γ) Η κριτική στη δυτική αφετηρία των δικαιωμάτων του ανθρώπου είναι δυνατόν να λειτουργεί ως προσπάθεια συγκάλυψης των καταπατήσεων βασικών ελευθεριών σε μη δυτικές κοινωνίες. Είναι όμως θετικό το γεγονός ότι η αμφισβήτηση της οικουμενικότητας των δικαιωμάτων του ανθρώπου δεν έχει ως αποτέλεσμα την παραίτηση από την επίκλησή τους. Προφανώς έχουν εγχαραχθεί στη μνήμη και στη συνείδηση των ατόμων και των λαών ως σύμβολο του αγώνα για ελευθερία και δικαιοσύνη και αποτελούν κεντρική διάσταση της πολιτικής ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο. Εξάλλου, η επίκληση των δικαιωμάτων του ανθρώπου μπορεί να ερμηνευτεί ως απόρριψη της θέσης ότι αυτά αποτελούν αποκλειστικό προνόμιο του δυτικού ανθρώπου [] (Κείμενο από τον Κυριακάτικο Τύπο)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

«Ο Μέλιος απ’ τη θέση του έμεινε στην αρχή άφωνος. Ύστερα, άρχισε σιγά σιγά να καταλαβαίνει… Κάποιοι άνθρωποι, που δεν ήξερε ποιοι, ούτε για ποιο λόγο, σκάβανε ανάμεσα απ’ τους ανθρώπους χαντάκια, σήκωναν αξεπέραστα βουνά. Ποιοι ήταν και γιατί το κάνανε; Ένα μόνο καταλάβαινε. Ότι σ’ αυτή τη ζωή είχε ο καθένας τη θέση του, που δεν ήταν όμοια για όλους. Τώρα, ποιος ήταν αυτός που μοίραζε τις θέσεις;… Μήπως ο θεός; Μα οι μεγάλοι, εξόν απ’ τ’ άλλα κακά που κάνανε, κάνανε και τούτο: Φκιάξανε τον θεό σύμφωνα με το μπόι τους και δεν περίσσευε θεός για παιδιά.

Του ‘ρθε να ξεφωνίσει. Να ξεφωνίσει την αδικία. Ύστερα έσφιξε τα χέρια του. Και τότε, για πρώτη φορά, ανακάλυψε ότι η μόνη δύναμη, που μπορούσε να στηρίζεται, ήταν μες στα χέρια του. Ήταν ο εαυτός του. Ο μικρός φτωχός εαυτός του. Κανένας άλλος». (ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ: Ένα παιδί μετράει τ' άστρα)

ΘΕΜΑ 1

Να παρουσιάσεις συνοπτικά (80-100 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα του ΚΕΙΜΕΝΟΥ 2 σχετικά με την αξία των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

ΘΕΜΑ 2

Β1. Ο συγγραφέας του ΚΕΙΜΕΝΟΥ 1, στο τέλος της 1^ης παραγράφου αναρωτιέται «Μήπως, τελικά, η σύγχρονη κοινωνία λειτουργεί με γνώμονα ένα σύστημα ανταξιών;». Αφού βρεις τον τρόπο/τους τρόπους με τον οποίο/με τους οποίους προσπαθεί να σε πείσει, να αξιολογήσεις την πειστικότητά του/τους.

Β2. Στο ΚΕΙΜΕΝΟ 1 γίνεται συχνή χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου καθώς και των εκφράσεων που δηλώνουν υποχρέωση. Να ερμηνεύσεις τις επιλογές αυτές, λαμβάνοντας υπόψη το είδος του κειμένου και τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε. Να αναπτύξεις την απάντησή σου σε ένα κείμενο 100 περίπου λέξεων.

Β3. Τι εννοεί ο συγγραφέας του ΚΕΙΜΕΝΟΥ 2 με την αρχική φράση: «Τα δικαιώματα του ανθρώπου εξακολουθούν να αποτελούν σημείο αμφιλεγόμενο.»; Να απαντήσεις σε μία παράγραφο 100 περίπου λέξεων.

ΘΕΜΑ 3.

Ποιες είναι οι βασικές διαπιστώσεις του Μέλιου (ΚΕΙΜΕΝΟ 3); Να συνθέσεις την απάντησή σου σε ένα κείμενο 150 περίπου λέξεων λαμβάνοντας υπόψη τα εκφραστικά μέσα που αξιοποιεί ο συγγραφέας. Θεωρείς ότι είναι διαχρονικό και επίκαιρο αυτό το θέμα;

ΘΕΜΑ 4

Ο συγγραφέας του ΚΕΙΜΕΝΟΥ 1 τιτλοφορεί το κείμενό του Ανθρώπινα δικαιώματα υπό αμφισβήτηση και συρρίκνωση. Συμφωνείς ή διαφωνείς με τη θέση αυτή; Να υποστηρίξεις την άποψή σου σε μία επιστολή προς αυτόν (350 περίπου λέξεις). Μπορείς να αξιοποιήσεις στοιχεία και από τα δύο μη λογοτεχνικά κείμενα (ΚΕΙΜΕΝΑ 1 και 2).