2Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ. ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, ῾Ερμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν' εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν ῾Ερμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· “Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας  νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;” “᾿Επὶ πάντας,” ἔφη ὁ Ζεύς, “καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ' ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως.” (Πλάτωνος Πρωταγόρας)

2. Φύσει μὲν οὖν ἡ ὁρμὴ ἐν πᾶσιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν· ὁ δὲ πρῶτος συστήσας μεγίστων ἀγαθῶν αἴτιος. ὥσπερ γὰρ καὶ τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἄνθρωπός ἐστιν, οὕτω καὶ χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων. χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία ἔχουσα ὅπλα· ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρῆσθαι μάλιστα. διὸ ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον ἄνευ ἀρετῆς, καὶ πρὸς ἀφροδίσια καὶ ἐδωδὴν χείριστον. ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν· ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ δικαίου κρίσις. (Ἀριστοτέλους Πολιτικά)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1α.  Να διαγράψεις όποια από τις προτάσεις που ακολουθούν δεν αληθεύει με βάση τα κείμενα 1 και 2:

α. Ο Δίας ζητάει από τον Ερμή να μοιράσει την αιδώ και τη δίκη όπως έχουν μοιραστεί και οι τέχνες

β.  Η απόφαση του Δία να δώσει στους ανθρώπους την αιδώ και τη δίκη οφείλεται στη φιλανθρωπία του.

γ.  Ο Δίας με νόμο ορίζει ως ποινή τον θάνατο για όποιον δεν μετέχει στην πολιτική αρετή

δ.  Ο άνθρωπος, όταν φτάσει στην τελειότητά του, είναι το ανώτερο από τα όντα

ε.  Η δικαιοσύνη είναι κοινωνική αξία και αποτελεί κανόνα του πολιτικού βίου.

1β.  Να αιτιολογηθούν οι διαγραφές, γράφοντας το χωρίο του αρχαίου κειμένου. 

2.  Να συγκρίνεις την άποψη του Αριστοτέλη για τον άνθρωπο ως ζῷον πολιτικόν με την αντίστοιχη του Πρωταγόρα.

3α. «αἰδώς-δίκη»: να προσδιορίσεις εννοιολογικά τις λέξεις

  β.  Να αιτιολογήσεις με στοιχεία του κειμένου 2 την άποψη ότι  για τη συγκρότηση της πόλης είναι απαραίτητη η σύμπραξη του ανθρώπου.

4.  Να γίνει αντιστοίχιση ανάμεσα στα στοιχεία των στηλών Α και Β.

Α

Β

α.  διάλεξη β.  διαλεκτική γ.  μαιευτική δ.  ειρωνεία ε.  μύθος στ. σχολιασμός ποιητικών κειμένων ζ.  επαγωγική

1. ορίζεται με τη μεγαλύτερη δυνατή ακρίβεια κάθε όρος 2. το γραπτό είναι βουβό 3. εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων 4. σταδιακή αναίρεση των θέσεων του συνομιλητή και σταδιακή προσπάθεια για μια νέα προσέγγιση της αλήθειας 5. εξαγωγή σωκρατικής άποψης από τον αντίπαλο 6. κατασκευή κάποιου διανοητή 7. επιμονή Σωκράτη σε ερωτήσεις 8. είναι μέθοδος πειθούς 9. αναφορά στα λεγόμενα κάποιου ποιητή 10. έχει ποιητικό και συμβολικό χαρακτήρα

 5. Με ποιες λέξεις του 1^ου κειμένου είναι ετυμολογικά συγγενείς οι: αναίδεια, αγέλη, ανίατος, προίκα, παρένθεση, άξονας, όλεθρος, όργανο, άσχετος, άφιξη;

6.  Τονίζει ο Μοσχίων τόσο όσο και ο Πρωταγόρας τον ρόλο και τη σημασία της πολιτικής τέχνης (τις αρχές οργανωμένης συμβίωσης);

Πρώτα όμως θα πάω πίσω και θα ξετυλίξω με τον λόγο

πώς άρχισε και πώς εδραιώθηκε ο θνητός βίος.

Ήτανε κάποτε μια εποχή που οι θνητοί

είχαν συνήθειες όμοιες με τα ζώα,

που κατοικούσαν σε σπηλιές πάνω στα όρη (5)

και σε ανήλιαγα φαράγγια· γιατί δεν υπήρχε ακόμη

ούτε το στεγασμένο σπίτι ούτε η απλόχωρη πόλη

οχυρωμένη με πέτρινους πύργους.

Το γαμψό άροτρο δεν έσχιζε το σκούρο χώμα,

που τρέφει το καρπερό σιτάρι, (10)

και το φιλόπονο σίδερο δεν φρόντιζε

τις χλοερές σειρές της βακχικής αμπέλου.

η γης ήτανε στείρα, σκληρή, αφιλόξενη.

Η σαρκοβόρος βρώση τους επρόσφερε αλληλοκτόνα δείπνα. (15)

Ο νόμος ήταν ανίσχυρος, η βία μοιραζόταν τον θρόνο με τον Δία.

τον αδύναμο τον κατασπάραζαν οι ισχυρότεροι.

Όταν όμως ο χρόνος, που γεννάει και τρέφει τα πάντα,

έστρεψε τον θνητό βίο σε δρόμο αντίστροφο,

είτε επιστρατεύοντας τον στοχασμό του Προμηθέα (20)

είτε την ανάγκη είτε με τη μακρόχρονη τριβή

καθιστώντας διδάσκαλο την ίδια τη φύση,

τότες ευρέθη ο καρπός της ήμερης τροφής της αγνής Δήμητρας,

ευρέθηκε η γλυκιά πηγή του Βάκχου, (25)

η γη, έως τότε άσπαρτη,

οργωνόταν ήδη από βόδια που σέρναν τον ζυγό.

ύψωσαν πόλεις με τείχη και πύργους,

έχτισαν στεγασμένα σπίτια

και από τον άγριο βίο οδηγήθηκαν στην ήμερη διαβίωση.

Από τότε όρισε ο νόμος να σκεπάζουν με τάφους όσους πεθαίνουν (30)

και στους άθαφτους νεκρούς να προσφέρουν τον κλήρο της σκόνης

που δικαιούνται

και να μην αφήνουν μπροστά στα μάτια των ανθρώπων

την ασεβή ανάμνηση των αλλοτινών δείπνων.

                                     (μετάφραση Θ. Κ. Στεφανόπουλος)

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Με τον λόγο αυτό ο Ισοκράτης συμβουλεύει τον Φίλιππο, βασιλιά της Μακεδονίας, να ενώσει τις ελληνικές πόλεις και επικεφαλής αυτών να εκστρατεύσει κατά των Περσών.

Περὶ δ' αὐτῶν τῶν πραγμάτων ἤδη ποιήσομαι τοὺς λόγους. Φημὶ γὰρ χρῆναί σε τῶν μὲν ἰδίων μηδενὸς ἀμελῆσαι, πειραθῆναι δὲ διαλλάξαι τήν τε πόλιν τὴν ᾿Αργείων καὶ τὴν Λακεδαιμονίων καὶ τὴν Θηβαίων καὶ τὴν ἡμετέραν. ῍Ην γὰρ ταύτας συστῆσαι δυνηθῇς, οὐ χαλεπῶς καὶ τὰς ἄλλας ὁμονοεῖν ποιήσεις.  ῞Απασαι γάρ εἰσιν ὑπὸ ταῖς εἰρημέναις καὶ καταφεύγουσιν, ὅταν φοβηθῶσιν, ἐφ' ἣν ἂν τύχωσιν τούτων, καὶ τὰς βοηθείας ἐντεῦθεν λαμβάνουσιν. ῞Ωστ' ἂν τέτταρας μόνον πόλεις εὖ φρονεῖν πείσῃς, καὶ τὰς ἄλλας πολλῶν κακῶν ἀπαλλάξεις. Γνοίης δ' ἂν ὡς οὐδεμιᾶς σοι προσήκει τούτων ὀλιγωρεῖν, ἢν ἀνενέγκῃς αὐτῶν τὰς πράξεις ἐπὶ τοὺς σαυτοῦ προγόνους· εὑρήσεις γὰρ ἑκάστῃ πολλὴν φιλίαν πρὸς ὑμᾶς καὶ μεγάλας εὐεργεσίας ὑπαρχούσας. (Ι. ΦΙΛΙΠΠΟΣ 30-32)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να μεταφραστεί το κείμενο με έντονη γραφή.

2. Τι κατά τη γνώμη του επιστολογράφου επιβάλλεται να κάνει ο Φίλιππος και για ποιους λόγους;

3.  Να γραφεί ό,τι ζητείται για καθέναν από τους τύπους που ακολουθούν:

α. φημί: οι ομοματικοί ρηματικοί τύποι στον ίδιο χρόνο

β. χρῆναι: ο παρατατικός

γ. πειραθῆναι: ο αντίστοιχος τύπος στον ενεστώτα

δ. συστῆσαι: το β΄ ενικό προστακτικής στον ίδιο χρόνο

ε. δυνηθῇς: ο αντίστοιχος τύπος στην ευκτική του ίδιου χρόνου

στ. χαλεπῶς: ο αντίστοιχος τύπος στον υπερθετικό

ζ.  ἅπασαι: οι πλάγιες πτώσεις στο ίδιο γένος και αριθμό

η.  ἀνενέγκῃς: το ίδιο πρόσωπο στην οριστική και προστακτική του ίδιου χρόνου

θ.  πείσῃς: οι αιολικοί τύποι της ευκτικής του ίδιου χρόνου

ι.  μεγάλας: τα παραθετικά του.

4. Να χαρακτηριστεί το είδος των (κρυφών και φανερών) υποθετικών λόγων του κειμένου.

5. Γνοίης δ' ἂν ὡς οὐδεμιᾶς σοι προσήκει τούτων ὀλιγωρεῖν, ἢν ἀνενέγκῃς αὐτῶν τὰς πράξεις ἐπὶ τοὺς σαυτοῦ προγόνους: Να εξαρτηθεί από το Ἰσοκράτης ἔλεγε Φιλίππῳ και να μεταφερθεί στον πλάγιο λόγο με όλους τους δυνατούς τρόπους.