ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ-ΕΠΙΔΗΜΙΕΣ: ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Οι ασθένειες που νίκησαν την επιστήμη

Σε αδιέξοδο οι επιστήμονες παρά τις μακροχρόνιες έρευνες

Πριν από μισό αιώνα, ένας από τους πιο εξέχοντες -τότε- γιατρούς της Ελλάδας, ο καθηγητής Παθολογίας Γεράσιμος Αλιβιζάτος, δήλωνε ότι η ανθρωπότητα θα καταφέρει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που πηγάζουν από τον υπερπληθυσμό, όπως είναι και οι θανατηφόρες μάστιγες, οι οποίες πλήττουν κατά καιρούς τον πλανήτη.

Σήμερα, κορυφαίοι επιστήμονες παγκοσμίως δε μοιράζονται την αισιοδοξία του, καθώς βλέπουν σε αρκετές περιπτώσεις τις ασθένειες να κερδίζουν πολύτιμο έδαφος, φέρνοντας σε αδιέξοδα τους ερευνητές που παλεύουν να τις αναχαιτίσουν. Όσοι όμως έχουν αφιερώσει την ζωή τους σε αυτή τη μάχη, αρνούνται να παραδεχτούν την ήττα τους και με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Υγείας δηλώνουν ότι ο πόλεμος δεν έχει ακόμα κριθεί. Ωστόσο, μέχρι να γίνει αυτό, παραμένει μεγάλη η γκάμα των ασθενειών που αποδεικνύονται θανατηφόρες στον 21ο αιώνα, όπως ισχύει για διάφορες μορφές καρκίνου ή τη νόσο Αλτσχάιμερ και πληθώρα λοιμώξεων, από τη μηνιγγίτιδα, την ηπατίτιδα C, την εγκεφαλοπάθεια Croeutzfeldt-Jacobs και τη γρίπη των πτηνών μέχρι το AIDS. Το τελευταίο μάλιστα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυσάρεστης τροπής που μπορεί να πάρουν οι έρευνες γύρω από έναν πολύ «πανούργο» ιό. Ύστερα από δύο δεκαετίες επίπονων προσπαθειών εξακολουθούν να έρχονται δυσοίωνα μηνύματα, καθώς αφενός έρευνα του Πανεπιστημίου της Κοπεγχάγης αποκαλύπτει πως το ευρέως δοκιμασμένο φάρμακο αμπακαβίρη διπλασιάζει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής στους ασθενείς, αφετέρου ο πρόεδρος της Αμερικανικής Ένωσης για την Πρόοδο της Επιστήμης, καθηγητής David Baltimore, δηλώνει πως υπάρχουν πλέον ελάχιστες ελπίδες να βρεθεί εμβόλιο. Η αιτία είναι πως ο ιός HIV διαφέρει σημαντικά από εκείνους για τους οποίους έχουν σχεδιαστεί εμβόλια τα τελευταία πενήντα χρόνια, αφού έχει μοναδική ικανότητα να καμουφλάρεται και να αλλάζει διαρκώς μορφή, ώστε να μην τον αναγνωρίζουν οι ανοσοποιητικοί μηχανισμοί του σώματος. «Τα εμβόλια βασίζονται στην αναγνώριση ενός σταθερού τμήματος του ιού, προκειμένου να πυροδοτήσουν την ανοσιακή απάντηση του οργανισμού απέναντι στη λοίμωξη. Ως αποτέλεσμα της ιδιομορφίας του HIV κάθε φαρμακευτικό προϊόν που δοκιμάζεται καθίσταται ανενεργό τη στιγμή κατά την οποία εγχύεται στο σώμα του ασθενούς», εξηγεί ο David Baltimore. Ένα άλλο πρόβλημα με το AIDS είναι η φονική φύση του ιού. Κατά κανόνα, οι επιστήμονες διδάσκονται πολλά από τα άτομα που μολύνονται, αλλά καταφέρνουν να αυτοϊαθούν. Στην περίπτωση του HIV δεν υπάρχουν τέτοιοι ασθενείς, καθώς δεν έχουν αναφερθεί ποτέ περιπτώσεις ανθρώπων που τον απέβαλαν από τον οργανισμό τους.

Στον αντίποδα των απαισιόδοξων υπάρχουν και επιστήμονες που πιστεύουν ότι δεν πρέπει να καταθέσουν τα όπλα σε μια δύσκολη στιγμή. «Χρειάστηκαν 47 χρόνια για να παρασκευαστεί το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας και 42 χρόνια για το αντίστοιχο της ευλογιάς. Με τον ιό HIV πολεμάμε μόλις μια 20ετία και συνεπώς είναι πολύ νωρίς για να σηκώσουμε ψηλά τα χέρια», θυμίζει η Deborah Jack, διευθύντρια του Εθνικού Αμερικανικού Ιδρύματος για το AIDS.

Το ίδιο πνεύμα διακατέχει και άλλους ερευνητές που εργάζονται για την ανακάλυψη πιο αποτελεσματικών θεραπευτικών μεθόδων για κακοήθη νοσήματα με κακή πρόγνωση, όπως ο καρκίνος του πνεύμονα, η οξεία λεμφοβλαστική αναιμία και το λεμφοβλαστικό λέμφωμα, χρόνιες ασθένειες σαν τη σκλήρυνση κατά πλάκας και τις ηπατοπάθειες, αλλά και την πιο πρόσφατη απειλή, το ενδεχόμενο πανδημίας γρίπης των πτηνών. Για την τελευταία έχει ήδη σχεδιαστεί «προπανδημικό» εμβόλιο, το οποίο σε συνδυασμό με τα σύγχρονα αντιικά φάρμακα θα καθυστερήσει την έλευση του πανδημικού κύματος, παρέχοντας έτσι στους επιστήμονες τη δυνατότητα να ολοκληρώσουν το πανδημικό σκεύασμα.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Από τον «λοιμό του Θουκυδίδη» στον κορωνοϊό  (Παντελής Μπουκάλας, Καθημερινή)

Οτιδήποτε αφήνει το μυαλό μουδιασμένο και θολώνει την κρίση, οτιδήποτε αντιστέκεται στη διανοητική εξήγηση, κατάταξη και διαχείριση, μας οδηγεί σχεδόν αυτόματα στον δρόμο του ανορθολογισμού. Σε μια μεγάλη λεωφόρο για την ακρίβεια, που την άνοιξε και τη διαπλάτυνε ο φόβος των ανθρώπων μπροστά στο μυστηριώδες και το δυσκατάβλητο, το οποίο αρκετά συχνά ερμηνεύεται μοιρολατρικά σαν «οιωνός της θεϊκής οργής». Όποιον θεό κι αν θέλει οργισμένο η πίστη των ανθρώπων, μεταβαλλόμενη στις χιλιετίες της ιστορίας τους.

Τίποτε πιο χαρακτηριστικό, πιστεύω, όσον αφορά τη ρηγμάτωση του ορθού λόγου μπροστά στην ακάθεκτη επέλαση του κακού, από τις τελευταίες στιγμές του Περικλή. Ο Αθηναίος πολιτικός, από τους θεμελιωτές του πολιτισμού που προσδιορίζουμε ως δυτικό, εννοώντας τον ως διαφωτισμένο και απελευθερωμένο, υπήρξε μαθητής του Αναξαγόρα του Κλαζομένιου, που για τη σύνεσή του προσαγορεύθηκε «Νους».

Απαλλάχτηκε έτσι από τη δεισιδαιμονία και διδάχτηκε να προσεγγίζει τα φαινόμενα ως ορθολογιστής. Κι όμως. Λίγο πριν πεθάνει και αυτός από τον λοιμό που θέρισε την Αθήνα το 430 π.Χ., όταν –κατά Θουκυδίδη– οι άνθρωποι «ώσπερ τα πρόβατα έθνησκον», δεν είχε πια το κουράγιο ή τη διάθεση να εναντιωθεί στις δεισιδαίμονες «θεραπευτικές» περιποιήσεις των συγγενισσών του. Μεταφράζω όσα γράφει ο Πλούταρχος για τον «Ολύμπιο», που, πράγμα σπάνιο, κράτησε τον βίο του «εν εξουσία καθαρόν και αμίαντον»:

«Ούτε κι ο Περικλής γλίτωσε από τον λοιμό. Μόνο που αυτόν η αρρώστια δεν τον χτύπησε βίαια και με οξύτητα, όπως τους άλλους, παρά έφθειρε σιγά σιγά το σώμα του και, αργά αργά, έτσι όπως παρατεινόταν από τη μια φάση της στην άλλη, υπέσκαψε το φρόνημα της ψυχής του. Στα “Hθικά” του ο Θεόφραστος μελετά το πρόβλημα αν ο χαρακτήρας του ανθρώπου υπακούει στις αλλαγές της τύχης κι αν τα παθήματα του σώματος αφανίζουν την αρετή. Ιστορεί λοιπόν εκεί πως, άρρωστος πια ο Περικλής, έδειξε σ’ έναν φίλο του που πήγε να τον επισκεφθεί το φυλαχτό που του είχαν κρεμάσει στον λαιμό οι γυναίκες. Ήθελε με τούτο να φανερώσει πόσο άσχημη ήταν πια η υγεία του, αφού είχε καταντήσει να ανεχθεί ακόμα και μια πράξη τόσης μωρίας».

Τυπικά, και έπειτα από τόσες επίσημα δημοσιευμένες πληροφορίες, ο νέος κορωνοϊός δε θα ’πρεπε να θεωρείται περισσότερο μυστηριώδης απ’ ό,τι οι υπόλοιποι της οικογένειάς του, από χρόνια ενδημικοί πια.

Μολαταύτα, η καταγωγή του από μιαν Ανατολή που εκ παραδόσεως την υπολογίζουμε σαν μυστηριακή, η ευκολία με την οποία επελαύνει σε ισχυρές χώρες που βιάστηκαν να αυτοανακηρυχθούν θωρακισμένες, αλλά και η επιμονή του να ξεφεύγει από τα ερμηνευτικά σενάρια που κατασκευάζουμε και ανακατασκευάζουμε, διατηρεί γύρω του ένα στέμμα μακάβριου εξωτισμού. Και επιτρέπει τη διακίνηση ανόητων συνωμοσιολογικών θεωριών, καθώς και τη διαφήμιση ή και εμπορία ψευτοθεραπευτικών μεθόδων, παραθρησκευτικών ή παραεπιστημονικών. […]

Για ορισμένους στην ορθολογική Δύση, και μάλιστα την αμερικανική, η εμφάνιση του ιού στην Κίνα ήταν αναμφισβήτητη απόδειξη ότι έχουμε να κάνουμε με ένα επιπλέον κατασκεύασμα της «παμπάλαιης κινεζικής πονηρίας», με στόχο την οικουμενική κυριαρχία, την απόσπαση της πλανηταρχίας από τις ΗΠΑ. Παρωδία στην παρωδία, στη δυτική ανθρωπογεωγραφία η καρικατούρα του σατανικού Φου Μαντσού έχει καταλήξει να αναπαριστάνει πιστότερα από οτιδήποτε άλλο τον σκοτεινό και δόλιο «κινεζικό δράκο». […] Το σενάριο αυτό πάντως δεν παραπερπάτησε, γιατί άφηνε ανερμήνευτη τη διάλυση της κινεζικής οικονομίας, καθώς και την εκ των πραγμάτων εξώθηση της τσακισμένης κινεζικής κοινωνίας στην αμφισβήτηση της σοφίας των ηγετών της.

Αφού λοιπόν τον κορωνοϊό δεν τον κατασκεύασαν τα κινεζικά εργαστήρια, τότε, «νομοτελειακά», τον σκάρωσαν άλλοι σκοτεινοί τύποι στα δικά τους θερμοκήπια ανθρωποκτόνου κακίας. Πληθώρα οι σχετικές ταινίες, κραυγαλέα βλακώδεις, αποτελούν τη βιβλιογραφία των ευφαντάστων, στους οποίους έσπευσε να συμπεριληφθεί και ο αντιπρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. «Τους ξέφυγε ο ιός» λοιπόν, όπως υποτίθεται ότι τους είχε ξεφύγει στη δεκαετία του 1980 ο ιός του AIDS, ο οποίος μάλιστα είχε αποδειχθεί ιδανικός (αν όχι «θεόσταλτος») για τη μέχρις εξολοθρεύσεως τιμωρία των πάσης φύσεως «παραβατικών» ή «αντικανονικών» – ομοφυλόφιλων, τοξικοεξαρτημένων, μαύρων κ.ο.κ. Κι αν δεν τους ξέφυγε, τότε «τον απελευθέρωσαν επίτηδες», τάχα για να λυθεί το πρόβλημα του παγκόσμιου υπερπληθυσμού. Ιδού ένα μοντέρνο «Κείων νόμιμον», με τους άνω των εβδομήντα ετών να θυσιάζονται μαζικά και ανελέητα, αντί να εξωθούνται στην αυτοκτονία, όπως στη νήσο Κέα της αρχαιότητας.

Πόσοι πιστεύουν στο σενάριο της εργαστηριακής κατασκευής του ιού και της συναφούς μαλθουσιανής χρήσης του; Είναι περίπου ισάριθμοι όσων στην αρχή της κρίσης δήλωναν σίγουροι πως θα τον μεταφέρουν στη Δύση οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, έτσι κι αλλιώς μολυσμένοι στις  κυρίαρχες αναπαραστάσεις μας. Το ότι δεν ήρθαν έτσι τα πράγματα, δε σημαίνει βέβαια ότι δε θα μπορούσε να έχουν έρθει. Οπερ έδει δείξαι...

Ανάμεσα στα πολλά που μαθαίνουμε από τον Θουκυδίδη, ιδιαίτερη σημασία έχουν τα εξής πέντε: Πρώτον, και ο λοιμός των Αθηνών ήταν οιονεί παγκόσμιος: «Η αρρώστια άρχισε, όπως λέγεται, πρώτα από την Αιθιοπία, στην Άνω Αίγυπτο, κατέβηκε έπειτα στην Αίγυπτο και στη Λιβύη και στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας του Βασιλέως», της Περσίας δηλαδή (στη μετάφραση του Ν. Μ. Σκουτερόπουλου, που ταυτίζει την Αιθιοπία με το Σουδάν, εκδ. Πόλις, 2011). Δεύτερον, και τότε συνωμοσιολογική ήταν η πρώτη, αυθόρμητη εξήγηση, αφού οι Αθηναίοι έλεγαν πως οι Πελοποννήσιοι είχαν ρίξει δηλητήριο στις δεξαμενές του Πειραιά.

Τρίτον, ανάμεσα στα πρώτα θύματα ήταν οι γιατροί: «Αυτοί προπαντός πέθαιναν επειδή αυτοί προπαντός έρχονταν σε επαφή με τους αρρώστους». Ο Κινέζος γιατρός Λι Γουενλιάγκ, που πρώτος προειδοποίησε για τον ιό, πέθανε με την πίκρα του αγγελιαφόρου που τιμωρείται, επειδή η αγγελία του είναι στενάχωρη. Τέταρτον, οι άνθρωποι έπραξαν όπως το συνηθίζουν οι άνθρωποι, ικετεύοντας τα ουράνια, πλην, πέμπτον, οι θεοί ανταποκρίθηκαν όπως το συνηθίζουν οι θεοί – αδρανώντας: «Επίσης», παρατηρεί ο Θουκυδίδης, που νόσησε και ο ίδιος, «οι ικεσίες σε ιερά ή σε μαντεία και ό,τι άλλο τέτοιο δοκίμασαν δεν ωφέλησαν σε τίποτα· στο τέλος τα άφησαν νικημένοι από το κακό». «Πάντα ανωφελή ην». Αυτά τα γράφει ένας φυγάς του θανάτου, που την κρίση του δεν τη θόλωνε κανένα λοιμικό.

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Το 1498 μ.Χ. λόγω της επιδημίας της πανούκλας, που έπεσε στη Ρόδο, σημειώθηκε τεράστια καταστροφή, με χιλιάδες θανάτους. Αιτία αρουραίοι, φορείς της αρρώστιας, που ξεμπάρκαραν από ένα ξένο καράβι στο λιμάνι της Ρόδου. Το γεγονός αυτό κατέγραψε ο Ροδίτης λόγιος της εποχής Εμμανουήλ Γεωργιλλάς του Λιμενίτη στο ποίημα “Το Θανατικό της Ρόδου”. Παρατίθενται μερικοί αντιπροσωπευτικοί στίχοι του έργου αυτού:
“…θνήσις και μόρος εκ Θεού και παίδευσις η εκ τούτου
θανατικόν επέσωσεν εις το νησίν της Ρόδου…
τι ήτον ετούτο το κακό το μέγα και μυστήριον
και το πικρόν θανατικόν, το φοβερόν κριτήριον;
οπου ‘λθε κ’ ηυρε την πτωχήν την Ρόδον την μισκήνα,
και ‘εφα τους ανθρώπους της με λοιμασμένην πείνα,
και θέρισε τον ‘πίσκοπον και ‘κόψε τους παπάδες,
διακόνου και ‘κλησσιαστικούς και τους ξαγορευτάδες
και πίκρανε τους γέροντες και ‘θλιψεν ταις μαννάδες,
ταις κόρες ταις ανέγλυταις και ταις οικοκυράδες…
…εχορταριάσαν τα στενά κι οι ρύμες ασχημήσαν…”

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσεις στους συμμαθητές σου το περιεχόμενο του κειμένου 1 με 100 περίπου λέξεις.

ΘΕΜΑ Β

1.  Ο συγγραφέας του κειμένου 2 τάσσεται κατά του ανορθολογικού τρόπου αντιμετώπισης σοβαρότατων καταστάσεων. Ποια μέσα χρησιμοποιεί για τη στήριξη της άποψής του αυτής και πώς σχολιάζεις την πειστική τους δύναμη;

2.     «Χρειάστηκαν 47 χρόνια για να παρασκευαστεί το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας και 42 χρόνια για το αντίστοιχο της ευλογιάς. Με τον ιό HIV πολεμάμε μόλις μια 20ετία και συνεπώς είναι πολύ νωρίς για να σηκώσουμε ψηλά τα χέρια»:

α. Γιατί ο συγγραφέας του κειμένου 1 (προτελευταία παράγραφος) χρησιμοποιεί εδώ τα  εισαγωγικά;  

β. Να μεταφερθεί το χωρίο στον πλάγιο λόγο με εξάρτηση από τη φράση: «η Deborah Jack, διευθύντρια του Εθνικού Αμερικανικού Ιδρύματος για το AIDS, θυμίζει».

3.  Να αναδιατυπώσεις το περιεχόμενο της 1^ης παραγράφου του κειμένου 2 αποφεύγοντας τη μεταφορική χρήση της γλώσσας, και να επισημάνεις την αλλαγή που παρατηρείται στο ύφος.

4.   Να αντικατασταθούν οι λέξεις της 1^ης παραγράφου του κειμένου 1 με έντονη γραφή από συνώνυμες χωρίς να αλλοιώνεται το αρχικό του νόημα.

ΘΕΜΑ Γ

Σε ποια πτυχή της επιδημίας εστιάζουν οι συγκεκριμένοι στίχοι και με τη βοήθεια ποιων κειμενικών δεικτών αναδεικνύεται η πτυχή αυτή; Ποια συναισθήματα ενδεχομένως γεννιούνται στην ψυχή του αναγνώστη;

ΘΕΜΑ Δ

Αποτελεί αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι ο πλανήτης μας συνταράσσεται από μία επιδημία, που τον βρήκε ανέτοιμο και που οι συνέπειές της τείνουν να προσλάβουν ολέθριες και ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Σε ένα άρθρο σου (350 περίπου λέξεις), που θα δημοσιευτεί στον ημερήσιο τύπο, αναφέρεσαι στη στάση που πρέπει να τηρεί η επιστημονική κοινότητα, η επίσημη πολιτεία, αλλά και ο απλός άνθρωπος για την όσο το δυνατόν πιο αποτελεσματική και σύντομη αντιμετώπισή της.