ΑΞΙΕΣ: ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

«Με αξιοπρέπεια»

Μέσα μας έχουμε μια βαθιά ανάγκη, την ανθρώπινη επιθυμία να μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι ως ένα πρόσωπο που αξίζει. Θέλουμε να νιώθουμε αξιόλογοι και η ύπαρξή μας να έχει νόημα και αξία. Θέλουμε να νιώθουμε αξιοπρέπεια.

Η αξιοπρέπεια δεν ταυτίζεται με τον σεβασμό. Ο σεβασμός κερδίζεται μέσα από τη συμπεριφορά μας, τα επιτεύγματα και τις πράξεις μας. Η αξιοπρέπεια από την άλλη είναι μία εγγενής αξία, υπάρχει μέσα σε κάθε άνθρωπο, γεννιόμαστε με αυτή και πρέπει να την υπερασπιζόμαστε απέναντι σε όσους την καταπατούν. Όσο περισσότερο ενισχύουμε την αυτοεκτίμησή μας, τόσο περισσότερο θωρακίζουμε την προσωπικότητά μας.

Η ιστορία έχει αποδείξει ότι η ανθρώπινη αξιοπρέπεια καταπατήθηκε κοινωνικά με κάθε τρόπο. Η διαφορετικότητα στο φύλο, το χρώμα, τη θρησκεία, την καταγωγή, τις σεξουαλικές προτιμήσεις, την κοινωνική θέση, την οικονομική κατάσταση, τις πολιτικές αντιλήψεις κτλ. οδήγησε τους ανθρώπους σε πράξεις απεχθείς. Ακόμα και σε προσωπικό επίπεδο, μέσα σε σχέσεις ερωτικές, οικογενειακές, εργασιακές και φιλικές οι άνθρωποι έχασαν το μέτρο. Καταπάτησαν την αξιοπρέπεια των άλλων ή ανέχτηκαν να ευτελίζεται η δική τους.

Οι ανθρώπινες σχέσεις στηρίζονται στην αμοιβαία ανάγκη να μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι δίκαια. Να μας ακούσουν, να μας κατανοήσουν, να μας αποδεχτούν. Να αποδεχτούν την ταυτότητά μας, να νιώσουμε ασφαλείς. Όχι μόνο για το πώς μας αντιμετωπίζουν, αλλά και για τον τρόπο που εμείς αντιδρούμε. Τότε θα μπορέσουμε να νιώσουμε πραγματικά ελεύθεροι και ανεξάρτητοι. Αξιοπρεπείς.

Όλοι γεννηθήκαμε έχοντας αυτή την εγγενή αξία μέσα μας. Και συνήθως εκείνος που την καταπατά προσπαθεί να μας δημιουργήσει ενοχές. Ότι εμείς φταίμε, εμείς προκαλέσαμε την πράξη του, εμείς είμαστε ανάξιοι. Σκεφτείτε όμως. Ακόμα κι αν του δώσαμε την ευκαιρία, ακόμα κι αν κάναμε πολλά λάθη ή ανεχτήκαμε καταστάσεις, αυτός το έκανε πράξη. Αυτός επέλεξε να μας φερθεί υποτιμητικά, να μας εκμεταλλευτεί, να μας τρομάξει, να μας πληγώσει. Είχε την πρόθεση να το κάνει. Εσείς θα κάνατε το ίδιο;

«Κάθε άνθρωπος ή θεσμός που προσπαθεί να κλέψει την αξιοπρέπειά μου θα αποτύχει». Nelson Mandela  (του ψυχολόγου Πάτροκλου Παπαδάκη)

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Αλληλεγγύη και αξιοπρέπεια

Αλληλεγγύη και αξιοπρέπεια είναι βασικοί όροι για τη διαμόρφωση αντίστασης στην κρίση που προκαλεί η αποδόμηση του παγκοσμιοποιημένου συστήματος. Τι είναι ακριβώς η αλληλεγγύη; Είναι το συναίσθημα ενότητας με τους άλλους που μας προσφέρει συγκίνηση, ευφορία και ταυτόχρονα μας κινητοποιεί για κοινή δράση. Πηγάζει από το βαθύτερο συναίσθημα του κοινοτισμού, την communitas, η οποία κάνει τον καθένα να νιώθει ενσωματωμένο μέσα σε ένα ορμητικό ρεύμα, τον γεμίζει με πληρότητα, σαν να είναι ενιαίος με τον κόσμο, ώστε τον διεγείρει να κάνει πράξεις που, εάν βρισκόταν σε νηφάλια κατάσταση, θα του ήταν αδιανόητο ότι μπορούσε ποτέ να τις κάνει.

Το συναίσθημα αυτό διαμορφώνεται και ριζώνει στον ψυχισμό του ατόμου κατά τα πρώτα στάδια της κοινωνικοποίησης, όταν βρίσκεται ακόμα κάτω από τη φροντίδα και την προστασία της κοινότητας. Ιδιαίτερα κατά το προγλωσσικό στάδιο, όπου το νήπιο δεν έχει αρχίσει ακόμα να διαχωρίζει τον εαυτό του από τον εξωτερικό κόσμο, το communitas εκφράζει την ενότητά του με τον κόσμο και αυτό του χαρίζει το αίσθημα της πληρότητας και της μαγείας. Στην πορεία της ενηλικίωσης, το συναίσθημα του κοινοτισμού μειώνεται, εξαιτίας της διαμόρφωσης και αντιπαράθεσης άλλων όρων: από την ανάπτυξη της δημιουργικότητας, από την ανάληψη κοινωνικού ρόλου κ.ά. Οι λειτουργίες της κοινωνικής οργάνωσης ανανεώνουν με επετειακές τελετουργίες το συναίσθημα του κοινοτισμού, για τη συντήρηση της κοινωνικής συνοχής, είτε αυθόρμητα στις εξισωτικές κοινωνίες είτε με σφετερισμό από την κυρίαρχη εξουσία και για λογαριασμό της, στις ασύμμετρες. Στη δεύτερη περίπτωση η κοινωνία συμμετέχει μάλλον παθητικά.

Παρά τον σφετερισμό και την υποτόνισή του από τον κυρίαρχο λόγο, το συναίσθημα του κοινοτισμού και της μαγείας αναβιώνει και σε ατομικές περιπτώσεις, π.χ. στην ανάκληση ξεχασμένων εμπειριών, καθώς επίσης και στις περιπτώσεις συλλογικής δράσης, σωματείων κ.ά. Εκεί όμως που αναδύεται με πλήρη ένταση είναι στα κοινωνικά κινήματα και τους μετασχηματισμούς. Απαραίτητος όρος για την εκδήλωσή τους είναι η ενότητα. Όλα τα κινήματα των προκαπιταλιστικών κοινωνιών αναβιώνουν την communitas με τελέσεις έκστασης, ώστε τα άτομα να περάσουν στην κατάσταση εκείνη της μαγείας που τα εμπνέει με πληρότητα και με τη δύναμη για μεγάλες πράξεις αψηφώντας ακόμα και το φόβο του θανάτου. Στα κινήματα που εκδηλώνονται, σήμερα, στην Αφρική, π.χ. στη Χρυσή Ακτή, αναβιώνει η ίδια εκστασική μέθεξη. Τα κινήματα που σάρωσαν τη Ευρώπη στον Πόλεμο των Χωρικών, τον 16ο αιώνα, είχαν εκστασικό και οργιαστικό χαρακτήρα. Όσα όμως εκδηλώθηκαν κατόπιν στο Δυτικό κόσμο δεν συνοδεύονται από εκστασική μέθεξη, γιατί η επιβολή του ορθολογισμού και της εσωτερικής πειθαρχίας των ατόμων, που αναπτύχθηκε στο διάστημα αυτό, τα εμπόδιζε να περάσουν μια τέτοια μετάσταση του ψυχισμού - αν και οι επαναστάσεις του 1789 και του 1917 συνοδεύτηκαν από καρναβαλικές τελετές. Για το λόγο αυτό, το κίνητρο της communitas εμφανίστηκε με τη μορφή της αλληλεγγύης.

[…] Ο δεύτερος όρος της αντίστασης είναι η αξιοπρέπεια. Αν η αλληλεγγύη αφορά τη συνεκτική στάση των ατόμων, η αξιοπρέπεια αφορά την αντιπαραθετική. Δεν πρόκειται απλώς για την αστική ετικέτα με την οποία χαρακτηρίζεται κάποιος ως «κύριος» ούτε για την προάσπιση της τιμής, όπως τον επικαλείται η αριστοκρατία και ο λαϊκός κώδικας της τιμής/ντροπής, ούτε για άλλες παρόμοιες συμπεριφορές των ασύμμετρων κοινωνιών. Πρόκειται για κάτι πιο σημαντικό. Για τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων, εκείνων τουλάχιστον που ψηφίστηκαν το 1948 από τον ΟΗΕ και αγνοήθηκαν από την κοινωνία των «ανοικτών ευκαιριών», για να τα καταπατηθούν από την παγκοσμιοποίηση και την πολιτική της αντιτρομοκρατίας. Αξιοπρέπεια είναι η στάση απαξίωσης προς κάθε πράξη ή σχέση (πελατειακή, δουλική κ.ά.) που θέτει το άτομο στη διάθεση ελέγχου και εκμετάλλευσης από τους άλλους. Είναι ο απαράβατος όρος της ισοτιμίας και της ισονομίας. Είναι εκείνο που συνενώνει τις θεμελιώδεις αρχές της αδελφότητας-ισότητας-ελευθερίας. Εκείνο που ο δήθεν «ελεύθερος» Δυτικός κόσμος συνάντησε και αναγνώρισε στους Ινδιάνους και άλλους εξισωτικούς λαούς, που τους κατάκτησε ή τους εξόντωσε. Εκείνο που στην ακραία έκφρασή του κάνει τον βασανιζόμενο να περιφρονεί τον βασανιστή του και να αντέχει την «βάσανο της μαρτυρίας», όπως αναφέρεται από τον M. Foucault για την αντοχή στα βασανιστήρια του τροχού στην εποχή των Λουδοβίκων, από τις εκθέσεις των ανθρωπολόγων για το ίδιο φαινόμενο στη Σρι Λάνκα και τη Ναμίμπια, καθώς επίσης από τη γνωστή γενναιότητα με την οποία αντιμετώπισαν οι αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης, άνδρες και γυναίκες, τα μαρτύρια κατά την Κατοχή, τον εμφύλιο και την περίοδο της Χούντας. Αλληλεγγύη και αξιοπρέπεια συνιστούν ενότητα και τροφοδοτούν την ελπίδα. (Σωτήρης Δημητρίου, συντομευμένο)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Κ. Καβάφη, Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον

Το ποίημα πρωτοδημοσιεύτηκε στα Νέα Γράμματα τον Απρίλη του 1911. Έχει ως πηγή τον Βίον Αντωνίου από τους Παράλληλους Βίους του Πλουτάρχου.

Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ΄, ακουσθεί

αόρατος θίασος να περνά

με μουσικές εξαίσιες, με φωνές-

την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου

που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου

που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις.

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,

αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει.

Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν

ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου·

μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς.

Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,

σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι,

πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο,

κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι

με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα,

ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,

τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου,

κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις. 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α

Να αποδοθούν με 100 περίπου λέξεις τα χαρακτηριστικά της αλληλεγγύης και της αξιοπρέπειας με βάση το κείμενο 2.

ΘΕΜΑ Β

1. Να συνθέσεις σε ένα κείμενο 150 περίπου λέξεων τις πληροφορίες των μη λογοτεχνικών κειμένων σχετικά με την έννοια της αξιοπρέπειας.

2.  «Κάθε άνθρωπος ή θεσμός που προσπαθεί να κλέψει την αξιοπρέπειά μου θα αποτύχει». Nelson Mandela: Να σχολιαστεί η άποψη αυτή σε μία παράγραφο των 100 περίπου λέξεων.

3.  Να βρεις και στα δύο κείμενα πέντε (5) παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας, να δικαιολογήσεις τη χρήση τους  και να τα αποδώσεις κυριολεκτικά.

4.  Να αντικατασταθούν οι λέξεις των δύο πρώτων παραγράφων του κειμένου 1 που φέρουν έντονη γραφή με συνώνυμες χωρίς να αλλοιώνεται το αρχικό νόημα του κειμένου.

5.  Ποια μέσα χρησιμοποιεί ο συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο του  κειμένου 2 και γιατί;

ΘΕΜΑ Γ

Ποια στάση ζωής υπαγορεύει ο ποιητής για τις δύσκολες περιστάσεις και ποιοι κειμενικοί δείκτες συμβάλλουν στην ανάδειξή της; Πώς σχολιάζεις τη στάση αυτή;

ΘΕΜΑ Δ

Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 350 περίπου λέξεων αναφέρεσαι στις αξίες από τις οποίες επιβάλλεται να εμφορείται ο σημερινός νέος, προκειμένου να είναι σε θέση να αντιμετωπίζει επιτυχώς τις σύγχρονες προκλήσεις της ζωής.