ΑΡΧΑΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ: ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ 6 ΚΑΙ 13

ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

α.  Πλάτων, Πρωταγόρας, 322a-322d

Οὕτω δὴ παρεσκευασμένοι κατ’ ἀρχὰς ἄνθρωποι ᾤκουν σποράδην, πόλεις δὲ οὐκ ἦσαν· ἀπώλλυντο οὖν ὑπὸ τῶν θηρίων διὰ τὸ πανταχῇ αὐτῶν ἀσθενέστεροι εἶναι, καὶ ἡ δημιουργικὴ τέχνη αὐτοῖς πρὸς μὲν τροφὴν ἱκανὴ βοηθὸς ἦν, πρὸς δὲ τὸν τῶν θηρίων πόλεμον ἐνδεής –πολιτικὴν γὰρ τέχνην οὔπω εἶχον, ἧς μέρος πολεμική– ἐζήτουν δὴ ἁθροίζεσθαι καὶ σῴζεσθαι κτίζοντες πόλεις· ὅτ’ οὖν ἁθροισθεῖεν, ἠδίκουν ἀλλήλους ἅτε οὐκ ἔχοντες τὴν πολιτικὴν τέχνην, ὥστε πάλιν σκεδαννύμενοι διεφθείροντο. Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν, Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί..

β. Αριστοτέλης, Ἠθικὰ Νικομάχεια, Β 1.5-7

Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίγνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

Α. Να παρουσιάσεις με δικά σου λόγια τα επιχειρήματα που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης στο δεύτερο κείμενο αναφοράς.

Μονάδες 10

Β1. Σε ποια είδη αρετής αναφέρονται οι συγγραφείς των κειμένων αναφοράς και ποιες οι μεταξύ τους σχέσεις;

Μονάδες 15

[α. Το α΄ κείμενο αναφέρεται στην πολιτική αρετή/τέχνη, ενώ το β΄ στη ηθική.

β. και τα δύο είδη αρετής δεν είναι έμφυτα.

γ. Η επιλογή του α΄ επιχειρήματος στο β΄ κείμενο αναφοράς από τον χώρο της πόλης (επιχείρημα σχετικό με τον νομοθέτη) οφείλεται στη στενή σχέση που υφίσταται, κατά τον φιλόσοφο μεταξύ ηθικής και πολιτικής. Άλλωστε  μόνο αν ένας άνθρωπος διέπεται από ηθικές αρχές μπορεί να λειτουργήσει σωστά μέσα στην πόλη και ως πολίτης και ως πολιτικός. Επιπλέον, στην εισαγωγή των Πολιτικών  (βλ. σχολικό βιβλίο, Φιλοσοφικός λόγος, σ. 164) διαβάζουμε: «… τις αρετές ο αρχαίος  Έλληνας δεν τις επιδίωκε για χάρη του εαυτού του· η απόκτηση ή μη απόκτησή τους από το άτομο δεν ήταν μια αποκλειστικά δική του υπόθεση, κάτι δηλαδή που αφορούσε μόνο τον ίδιο. Εκείνο που είχε σημασία για τον αρχαίο Έλληνα ήταν ότι με την απόκτηση των αρετών (ή με τη μη απόκτησή τους) θα λειτουργούσε τελικά με ένα συγκεκριμένο τρόπο μέσα στην πόλη: σωστόν ή λανθασμένο. Καταλαβαίνουμε έτσι ότι η ηθική φιλοσοφία είναι στην πραγματικότητα μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας»].

Β2. Ποια είναι η σημασία της πολιτικής αρετής/τέχνης σύμφωνα με το α΄ κείμενο αναφοράς;

Μονάδες 15

Β3. Να γίνει αντιστοίχιση ανάμεσα στα δεδομένα των στηλών Α και Β.

Α	Β
1.    καθαρά ἄλογον μέρος της ψυχής 2.    καθαρά λόγον ἔχον μέρος 3.    μετέχει και το άλογον και το λόγον ἔχον μέρος	α. σχετίζεται με τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού β. ἐπιθυμητικόν γ. αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας δ. δεν έχει καμία απόλυτα σχέση με την αρετή ε. έχει σχέση με τις ηθικές αρετές στ. έχει σχέση με τις διανοητικές αρετές ζ. σοφία, φρόνηση η. σωφροσύνη, ανδρεία

Μονάδες 10

Β4.  Με ποιες λέξεις των κειμένων αναφοράς έχουν ετυμολογική συγγένεια οι ακόλουθες; όλεθρος, ψείρα, άφιξη, ειμαρμένη, βιβλιοδέτης, αθώος, ανήθικος, οισοφάγος, δάπεδο, διένεξη.

 Μονάδες 10

Β5. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Αριστοτέλης, Πολιτικά, Α, 6

Όλα αυτά κάνουν φανερό ότι η πόλη ανήκει στην κατηγορία των πραγμάτων που υπάρχουν εκ φύσεως και ότι ο άνθρωπος είναι ένα ον προορισμένο από τη φύση να ζει σε πόλη (πολιτικὸν ζῷον)· ο δίχως πόλη άνθρωπος (θέλω να πω: ο εκ φύσεως δίχως πόλη άνθρωπος, όχι ο δίχως πόλη από κάποια τυχαία συγκυρία) ή είναι άνθρωπος κατώτερης ποιότητας ή είναι ένα ον ανώτερο από τον άνθρωπο· είναι σαν εκείνον που ο Όμηρος τον στόλισε με τους χαρακτηρισμούς «άνθρωπος δίχως σόι, δίχως νόμους, δίχως σπιτικό»· αυτός ο άνθρωπος, ο δίχως πόλη από τη φύση του, είναι —την ίδια στιγμή— και άνθρωπος που παθιάζεται με τον πόλεμο: είναι σαν ένα απομονωμένο πιόνι στο παιχνίδι των πεσσών.

Να συγκριθούν οι απόψεις του Πρωταγόρα και του Αριστοτέλη ως προς τον λόγο κοινωνικής συνύπαρξης και πολιτικής οργάνωσης

Μονάδες 10

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

·       Σύμφωνα με τον λόγο του Λυσία ὑπὲρ τῶν τοῦ Νικίου ἀδελφοῦ, που είναι από τους άριστους, ο γιος του Ευκράτη (συγγενής του γνωστού από τη σικελική εκστρατεία αθηναίου στρατηγού Νικία) επιδιώκει να συγκινήσει τους δικαστές με την υπενθύμιση των υπηρεσιών των προγόνων του προς την πατρίδα, και με την περιγραφή των δεινών στα οποία θα περιέλθουν αυτός και ο ξάδερφός του, αν δεν καταδικαστεί  ο Πολίοχος (με ψήφισμά του στην εκκλησία του δήμου ζητούσε τη δήμευση της περιουσίας των αδελφών του Νικία) και δημευτεί η περιουσία τους.

·       Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο γιος του δολοφονημένου Αριστοφάνη αναφέρεται στους λόγους που επιβάλλουν την αθώωσή τους.

κείμενο

     Οὐκ ἔχω, ὦ ἄνδρες δικασταί, οὕστινας δεησομένους ὑπὲρ ἡμῶν ἀναβιβάσομαι· τῶν γὰρ προσηκόντων οἱ μὲν ἄνδρας ἀγαθοὺς αὑτοὺς παρασχόντες καὶ μεγάλην τὴν πόλιν ποιοῦντες ἐν τῷ πολέμῳ τεθνᾶσιν, οἱ δ' ὑπὲρ τῆς δημοκρατίας καὶ τῆς ὑμετέρας ἐλευθερίας ὑπὸ τῶν τριάκοντα κώνειον πιόντες, ὥστε τῆς ἐρημίας τῆς ἡμετέρας αἴτιαι γεγόνασιν αἵ τε τῶν προσηκόντων ἀρεταὶ καὶ αἱ τῆς πόλεως συμφοραί. ὧν ἄξιον ὑμᾶς ἐνθυμηθέντας προθύμως ἡμῖν βοηθῆσαι, ἡγησαμένους τούτους ἂν ἐν δημοκρατίᾳ δικαίως εὖ πάσχειν ὑφ' ὑμῶν, οἵπερ ἐν ὀλιγαρχίᾳ τῶν συμφορῶν μετέσχον τὸ μέρος. ᾿Αξιῶ δὲ καὶ τούτους τοὺς συνδίκους εὔνους ἡμῖν εἶναι, ἐκείνου τοῦ χρόνου μνησθέντας, ὅτ' ἐκ τῆς πατρίδος ἐκπεπτωκότες καὶ τὰς οὐσίας ἀπολωλεκότες ἄνδρας ἀρίστους ἐνομίζετ' εἶναι τοὺς ὑπὲρ ὑμῶν ἀποθνῄσκοντας, καὶ τοῖς θεοῖς ηὔχεσθε δυνηθῆναι χάριν τοῖς ἐξ ἐκείνων ἀποδοῦναι. ἡμεῖς τοίνυν, ὑεῖς ὄντες καὶ συγγενεῖς τῶν ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας προκεκινδυνευκότων, ἀπαιτοῦμεν ὑμᾶς νυνὶ ταύτην τὴν χάριν, καὶ ἀξιοῦμεν μὴ ἀδίκως ἡμᾶς ἀπολέσαι, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον βοηθεῖν τοῖς τῶν αὐτῶν μετασχοῦσι συμφορῶν. (Λ.υπέρ τῶν τοῦ Νικίου, 24-27)

[οἱ προσήκοντες = οι συγγενείς/ οἱ ἐξ ἐκείνων = οι απόγονοι εκείνων]

ασκήσεις

1.     Να μεταφραστεί το χωρίο με έντονη γραφή.

                                                                                                                                              Μονάδες 10

2.     Με ποια στοιχεία ο ομιλητής επιχειρεί να κερδίσει την υπόθεση;

 Μονάδες 10

3.     α. Να  αναγνωριστούν γραμματικώς τα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης και να γραφούν οι πλάγιες πτώσεις τους στον άλλον αριθμό.

β. εὖ, ἀδίκως, ἀγαθούς, προθύμως, δικαίως, πολύ: Να γραφεί ο αντίστοιχος τύπος στους άλλους βαθμούς.

γ.  τεθνᾶσιν, πιόντες, ἡγησαμένους, μετασχοῦσιν, ἐκπεπτωκότες, ἀποδοῦναι, ἀξιοῦμεν: Να αναγνωριστούν γραμματικώς και να γραφεί στον ίδιο χρόνο το β΄ ενικό της οριστικής και προστακτικής.

 Μονάδες 10

4.     α. Να χαρακτηριστεί το είδος και η συντακτική θέση των δευτερευουσών προτάσεων.

β.  δυνηθῆναι, ἀπολέσαι: Να μεταφερθούν στον ευθύ λόγο.

γ.  Ποιες από τις λέξεις του κειμένου έχουν θέση κατηγορουμένου;

 Μονάδες 10