ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ-ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Σήμερα, χάρη στις τεράστιες δυνάμεις της τεχνολογίας, η ζωή μας και το περιβάλλον αλλάζουν με τόση ταχύτητα, που κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πώς θα είναι ο κόσμος σε δέκα χρόνια. Στην πραγματικότητα, μοιάζουμε με μικρά αδύναμα πλάσματα παρασυρμένα απ' αυτές τις δυνάμεις. Αυτές οι δυνάμεις, που δημιουργούνται από χιλιάδες επιστήμονες και ειδικούς, βρίσκονται στα χέρια πανίσχυρων εταιριών ή κυβερνήσεων, που τις χρησιμοποιούν για να επιβάλλουν τις βουλές τους, οικονομικές, στρατιωτικές, ή πολιτικές. Αυτός είναι και ένας από τους βασικούς σκοπούς της τεχνολογίας. Είναι ο νέος τρόπος για τη δημιουργία κατακτήσεων και αποικιών. Αλλά, τόσο με τους εξοπλισμούς όσο και με τα άλλα τεχνολογικά μέσα οικονομικο-πολιτικού και στρατιωτικού ελέγχου, η τεχνολογία μάς έχει φέρει κοντά στην τελική καταστροφή. Είναι, πιστεύω, εντελώς ανήθικο να χρησιμοποιείται η τεχνολογία για κατακτητικούς σκοπούς και είναι εντελώς απαράδεκτο κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας να καταστρέφεται το περιβάλλον.

Το δόγμα των περισσοτέρων οικονομιών είναι η Ανάπτυξη. Αυτή η ανάπτυξη γίνεται με την παραγωγή περισσοτέρων και νέων ειδών και την επακόλουθη αύξηση των ανθρωπίνων αναγκών. Για να ικανοποιηθεί η παραγωγή, αυξάνεται η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος, με αποτέλεσμα τη ρύπανσή του και φυσικά την εξαφάνιση των έμβιων ειδών, που δε ζουν χωρίς το φυσικό τους περιβάλλον. Στη δυτική κοινωνία η ανάπτυξη χρησιμεύει στο να μεγαλώσει την οικονομική και πολιτική ισχύ μιας κάστας ανθρώπων και στο να μεγαλώσει την οικονομική και πολιτική ισχύ ορισμένων εταιριών και ατόμων. Αυτό το σύστημα της ανάπτυξης θα οδηγηθεί αυτόματα στην καταστροφή του, αν δεν το σταματήσουμε έγκαιρα. Και αυτή ακριβώς φαίνεται να είναι η πορεία του.

Η τεχνολογία, λοιπόν, προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί σε αυξανόμενο ρυθμό την καταστροφή του περιβάλλοντος. Την καταστροφή αυτή επιβεβαιώνουν με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο οι κυβερνήτες του «Ντισκάβερι», που έχουν άμεση εικόνα του πλανήτη και μας στέλνουν φωνή αγωνίας για την καταστροφή των δασών, τη μόλυνση των ποταμών, την απερήμωση κτλ. Είναι προφανές πως η τεχνολογία βγάζει βαθμιαία τον άνθρωπο από το βιολογικό του περιβάλλον και στη συνέχεια το καταστρέφει και αυτό. Μοιάζουμε, έτσι, με ιππέα πάνω σε αφηνιασμένο άλογο. Τώρα βρισκόμαστε στη μέθη του ξέφρενου καλπασμού. Όταν το άλογο πέσει στον γκρεμό, θα παρασύρει και τον αναβάτη του.

Γιατί όμως με την τεχνολογία φτάσαμε σ’ αυτή την μεγάλη κρίση; Την απάντηση μάς δίνει ο αρχηγός ενός χωριού στα νησιά Μπελάου του Ειρηνικού Ωκεανού, όπου το Αμερικανικό πεντάγωνο θέλει να εγκαταστήσει βάσεις: «Υπάρχουν μόνο δύο κοινωνίες στον κόσμο. Η κοινωνία των ανθρώπων και η κοινωνία των χρημάτων. Στην κοινωνία των ανθρώπων – και αυτή είναι η κοινωνία που έχουμε – η γη, το νερό, η θάλασσα, και οι άνθρωποι είναι πηγή της ζωής. Σ’ αυτή την κοινωνία η ανθρώπινη ζωή έχει πολύ μεγαλύτερη αξία από τα οικονομικά συμφέροντα, πολύ μεγαλύτερη αξία από τις πολεμικές μηχανές και τα άλλα εργαλεία του θανάτου. Στην κοινωνία των ανθρώπων, η ζωή είναι απλή αλλά ευτυχισμένη. Αντίθετα, στην κοινωνία των χρημάτων οι άνθρωποι παύουν να είναι ανθρώπινοι και γίνονται κάποιο είδος κομπιούτερ προγραμματισμένου να κάνει διάφορες δουλειές. Έτσι, τα οικονομικά συμφέροντα βρίσκονται πάνω από την ανθρώπινη ζωή, ενώ τα όπλα της καταστροφής και του θανάτου θεωρούνται πολύ πιο σπουδαία από τους ανθρώπους.»

Η μονοδιάστατη αντίληψη της τεχνολογίας ως μέσου απόκτησης χρημάτων οδηγεί τον άνθρωπο σε φαύλους κύκλους. Το κέρδος και η ανάπτυξη έχουν αποκλείσει κάθε ιδέα για την υγεία, το περιβάλλον, και την ανθρώπινη ευτυχία.

Μανόλη Βουτυράκη, Περιβαλλοντολόγου, Τεχνολογία και περιβάλλον.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Βρισκόμαστε αναμφίβολα στο κορυφαίο σημείο του νεοτεχνολογικού πολιτισμού μας, με τη λεωφόρο αυτή να χαράσσεται από τις επιστημονικές αιχμές της Γενετικής και της Μικροηλεκτρονικής, στις οποίες προστέθηκε πρόσφατα και η Νανοτεχνολογία. Βιώνουμε, περιδιαβαίνοντας αυτή τη λεωφόρο, μια συναρπαστική εποχή στις σχέσεις μας με τις «μηχανές»· μια σχέση όμως που κρύβει μέσα της πολλά προβλήματα, τα οποία προέρχονται από τη βεβιασμένη και λανθασμένη πολλές φορές εφαρμογή της νέας γνώσης. Και τούτο διότι οι νέοι αυτοί επιστημονικοί τομείς ενέχουν πολλούς άγνωστους παράγοντες, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν μπορούν να αποκαλυφθούν εύκολα πριν από μια ευρείας κλίμακας εφαρμογή. Η θεώρηση αυτή αναδεικνύει τους πιθανούς κινδύνους μιας αλόγιστης εφαρμογής της νέας γνώσης· με το διακύβευμα να αφορά την ασφάλεια και την προστασία ή όχι των χρηστών μιας νέας εφαρμογής, τα δικαιώματά τους εν ολίγοις.

Για τη σωστή προσέγγιση της πολιτικής για τις νέες τεχνολογίες και της συνακόλουθης πρακτικής, σημασία έχουν τρεις κύριοι τύποι ηθικών αρχών. Η πρώτη αρχή αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, υπό το πρίσμα ότι ο καθένας πρέπει να έχει δικαίωμα στην επιλογή, όπως λ.χ. στο αν μπορεί να επιλέγει για να εντάξει στη διατροφή του νεοφανή τρόφιμα (μεταλλαγμένα) ή όχι. Η δεύτερη αρχή έχει να κάνει με την αναγκαιότητα της δημόσιας παρέμβασης και φροντίδας: με τις κυβερνήσεις και τους ισχυρούς εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς να έχουν την υποχρέωση της σωστής πληροφόρησης, ευαισθητοποίησης και προστασίας των πολιτών. Το παράδειγμα των γενετικώς τροποποιημένων οργανισμών είναι αποκαλυπτικό, καθώς μετά την άκριτη εν πολλοίς αλλά κερδοσκοπική εξάπλωσή τους σε πολλές χώρες, ευτυχώς όχι και στη δική μας, η ερευνητική σκαπάνη αποκάλυψε κινδύνους για την υγεία των καταναλωτών, παραβιάζοντας τα δικαιώματά τους, και ανάγκασε τη Γερμανία λ.χ. να αποφασίσει πρόσφατα τη διακοπή καλλιέργειας γενετικώς τροποποιημένου καλαμποκιού στο έδαφός της. Μια τρίτη αρχή αφορά την κοινωνική δικαιοσύνη, υπό το πρίσμα ότι επειδή η κάθε επιστημονοτεχνολογική πρόοδος έχει ένα «κόστος», το κόστος αυτό θα πρέπει να κατανέμεται ακριβοδίκαια, με το μέγιστο δηλαδή να πηγαίνει σε εκείνους που κερδίζουν από μια νέα εφαρμογή και το ελάχιστο σε αυτούς οι οποίοι υφίστανται τις επιπτώσεις. Οι ηθικές αυτές αρχές συνδέονται και με το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζούμε, γι’ αυτό η διάκριση επιστημονικών, ηθικών και κοινωνικών προβλημάτων δεν είναι πάντα εύκολη· κι εδώ επιστρατεύεται η Βιοηθική για να ρίξει το δικό της φως και να διαλευκάνει αυτές τις διακρίσεις.

Οι αντιστάσεις όμως που εγείρονται από τις βιοηθικές προσεγγίσεις ενοχλούν πολλούς: Άλλους διότι εμποδίζονται να αποβλέπουν στην αισχροκέρδεια και άλλους που δεν κατανοούν τους κινδύνους μιας ανεξέλεγκτης γενετικής μηχανικής με τις σημερινές δυνατότητές της. Το αποτέλεσμα είναι να ακούγονται απόψεις ότι η Βιοηθική λειτουργεί σαν τροχοπέδη στην επιστημονοτεχνολογική πρόοδο! Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η Βιοηθική είναι ένα νέο διεπιστημονικό γνωσιακό αντικείμενο που ασχολείται με την αξιολόγηση της συμπεριφοράς και των πράξεων του ανθρώπου προς την κατεύθυνση να μην εμποδίζονται οι ευεργετικές εφαρμογές της νέας γνώσης και να περιορίζονται οι κίνδυνοι από την αλόγιστη, βεβιασμένη και ανεξέλεγκτη εφαρμογή της. Δεν είναι δηλαδή οδόφραγμα, όπως θέλουν να την παρουσιάσουν μερικοί για δικούς τους λόγους.

Η νέα γνώση λοιπόν είναι σαν το νερό που ξεδιψά αλλά πνίγει κιόλας: Το πώς πρέπει να τη χειριζόμαστε για να μην καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι αποκλειστικά θέμα βιοηθικής παιδείας και ευαισθητοποίησης των πάντων, πολιτικών και πολιτών.

Σ. Ν. Αλαχιώτης, καθηγητής Γενετικής, Ανθρώπινα δικαιώματα στην «πρέσα» της τεχνολογίας, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, 11/10/2009 (απόσπασμα)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

1984

Ήταν μια λαμπρή κρύα μέρα του Απρίλη, και τα ρολόγια έδειχναν μία η ώρα το μεσημέρι. Ο Ουίνστον Σμιθ, με το πηγούνι χωμένο στο στήθος του προσπαθώντας ν' αποφύγει τον απαίσιο άνεμο, γλίστρησε μέσ' από τις γυάλινες πόρτες του Μεγάρου της Νίκης, κουβαλώντας μαζί του κι ένα στρόβιλο σκόνης ανακατεμένης με άμμο.
      Ο διάδρομος ανάδινε μια ανάμικτη μυρωδιά από βρασμένο λάχανο και παλιά κουρελιασμένα χαλιά. Στην άκρη του διαδρόμου ήταν καρφωμένη στον τοίχο μια πελώρια χρωματιστή αφίσα. Έδειχνε ένα γιγάντιο πρόσωπο πλάτους περισσότερο από ένα μέτρο: ήταν το πρόσωπο ενός ανθρώπου γύρω στα σαράντα πέντε, μ' ένα παχύ μαύρο μουστάκι και τραχιά όμορφα χαρακτηριστικά. [...] Σε κάθε πάτωμα απέναντι από το ασανσέρ, υπήρχε η ίδια αφίσα με το γιγάντιο πρόσωπο που σε παρατηρούσε από τον τοίχο. Ήταν μια απ' αυτές τις φωτογραφίες που είναι έτσι φτιαγμένες ώστε τα μάτια να δίνουν την εντύπωση πως σε παρακολουθούν όπου κι αν βρίσκεσαι. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΡΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, έγραφε η λεζάντα από κάτω.

Μέσα στο διαμέρισμα, μια γλυκιά φωνή διάβαζε δυνατά ένα κατάλογο στοιχείων που αφορούσαν την παραγωγή χυτοσιδήρου. Η φωνή ερχόταν από μια μακρόστενη μετάλλινη πλάκα σαν θαμπό καθρέφτη που αποτελούσε μέρος της επιφάνειας του δεξιού τοίχου. Ο Ουίνστον γύρισε ένα διακόπτη και η φωνή εξασθένησε κάπως, αν και οι λέξεις διακρίνονταν ακόμα. Η συσκευή αυτή (τηλεοθόνη την έλεγαν) μπορούσε μεν να σκοτεινιάσει, αλλά δεν υπήρχε τρόπος να την κλείσει κανείς εντελώς. Προχώρησε προς το παράθυρο. [...]

Το πρόσωπο με το μεγάλο μουστάκι δέσποζε σε κάθε καίριο σημείο των δρόμων. Υπήρχε μια τέτοια αφίσα στην πρόσοψη του απέναντι σπιτιού. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΑΔΕΡΦΟΣ ΣΕ ΒΛΕΠΕΙ, έγραφε η λεζάντα, ενώ τα σκοτεινά μάτια κοίταζαν βαθιά, διαπεραστικά μέσα στα μάτια του Ουίνστον. Κάτω, στο δρόμο μια άλλη αφίσα, ξεσχισμένη στη μια γωνιά παράδερνε σπασμωδικά στον άνεμο, σκεπάζοντας και ξεσκεπάζοντας διαδοχικά τη μοναδική λέξη ΑΓΓΣΟΣ (Αρχικά του Αγγλικός Σοσιαλισμός). Σε μακρινή απόσταση ένα ελικόπτερο έκανε βουτιές ανάμεσα στις στέγες, αιωρείτο στον αέρα σαν μύγα, κι ορμούσε ξανά προς τα εμπρός με μια καμπυλωτή κίνηση. Ήταν η Αστυνομική περίπολος που κατασκόπευε μέσα στα παράθυρα του κόσμου. Οπωσδήποτε, οι περιπολίες δεν είχαν σημασία. Μόνο η Αστυνομία της Σκέψης είχε σημασία.

Πίσω από την πλάτη του Ουίνστον, η φωνή από την τηλεοθόνη φλυαρούσε ακόμα για το σίδερο, και για την υπερκάλυψη του Ενάτου Τρίχρονου Σχεδίου. Η τηλεοθόνη ήταν ταυτόχρονα πομπός και δέκτης. Μπορούσε να συλλάβει κάθε θόρυβο που προερχόταν από τον Ουίνστον, και που ήταν πάνω από το επίπεδο ψιθύρου. Επί πλέον, όσο βρισκόταν μέσα στο οπτικό πεδίο της μετάλλινης πλάκας, οι κινήσεις του μπορούσαν να παρακολουθούνται όπως και ν' ακούγονται. Βεβαίως, δεν υπήρχε τρόπος να ξέρει κανείς ποια ακριβώς στιγμή παρακολουθούσαν. Το πόσο συχνά ή με ποιο σύστημα συνδεόταν η Αστυνομία της Σκέψης με την κάθε συσκευή, μόνο να το μαντέψει μπορούσε κανείς. Θα μπορούσε ακόμα να διανοηθεί κανείς ότι παρακολουθούσαν τους πάντες συνεχώς. Οπωσδήποτε πάντως μπορούσαν να συνδεθούν με τη συσκευή σου όποτε ήθελαν. Έπρεπε να ζεις –συνήθισες να ζεις (αυτή η συνήθεια είχε καταλήξει να γίνει ένστικτο) με την προϋπόθεση ότι κάθε ήχος που έβγαζες ακουγόταν, και ότι κάθε σου κίνηση παρακολουθείτο, εκτός αν ήταν σκοτάδι.

Ο Ουίνστον εξακολουθούσε να έχει την πλάτη του γυρισμένη στην τηλεοθόνη. Ήταν πιο ασφαλές· παρ' όλο, που, όπως ήξερε πολύ καλά, ακόμα και μια πλάτη μπορεί να είναι αποκαλυπτική.[...]

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσεις στους συμμαθητές σου με 70 περίπου λέξεις το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγράφων του κειμένου 1 χωρίς δικά σου σχόλια.

ΘΕΜΑ Β

1.  Να επιβεβαιώσεις ή να απορρίψεις το περιεχόμενο των περιόδων που ακολουθούν με βάση τις πληροφορίες του κειμένου 2:

α. η νέα γνώση καθιστά τον ανθρώπινο βίο απρόσκοπτο

β.  η αλόγιστη εφαρμογή της νέας γνώσης θέτει σε κίνδυνο τα ανθρώπινα δικαιώματα

γ.  η Βιοηθική χρησιμοποιείται για να  διαλευκάνει τη διάκριση επιστημονικών, ηθικών και κοινωνικών προβλημάτων

δ.  η Βιοηθική αποτελεί εμπόδιο στην εφαρμογή της νέας γνώσης

ε. η ευαισθητοποίηση των πολιτών αποτελεί σημαντική παράμετρο για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων από τη νέα γνώση.

2. Να εντοπιστούν τα μέσα που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου 2 στις παραγράφους 2 και 3 και να ελεγχθεί η αξιοπιστία τους.

3. «Η νέα γνώση είναι σαν το νερό που ξεδιψά αλλά πνίγει κιόλας» υποστηρίζει ο συγγραφέας του κειμένου 2 στην τελευταία παράγραφο. Να σχολιάσεις με 90 περίπου λέξεις το περιεχόμενο της άποψης.

4. Οι συγγραφείς των κειμένων 1 και 2 χρησιμοποιούν το εκφραστικό μέσο της παρομοίωσης. Να εντοπιστούν αυτές και να σχολιαστεί η χρήση τους. (70 περίπου λέξεις)

5.  Να σχολιάσεις τις γλωσσικές επιλογές του συγγραφέα του κειμένου 2 στην 1^η §.

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο είναι το θέμα του κειμένου 3 και ποιοι κειμενικοί δείκτες συμβάλλουν στην  αισθητοποίησή του; Πιστεύεις πως ο συγγραφέας του κειμένου δικαιώνεται με όσα αναφέρει για τη σχέση τεχνολογίας και ελευθερίας; (200 περίπου λέξεις)

ΘΕΜΑ Δ

Σε ένα αποδεικτικό δοκίμιο 350 περίπου λέξεων αναφέρεσαι στη συμβολή της τεχνολογίας στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου του σύγχρονου ανθρώπου.