ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ 1

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 4 ΚΑΙ 5 ΤΟΥ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ 24

άσκηση 4

Όταν μας δίνουν μία κύρια πρόταση κρίσης, όπως στο παράδειγμά μας, και μας ζητούν να τη μεταφέρουμε στον πλάγιο λόγο, πρέπει να έχουμε υπόψη μας  ότι η πρόταση αυτή στον πλάγιο λόγο μπορεί να τραπεί σε:

1.       Δευτερεύουσα ειδική πρόταση· ως σύνδεσμο εισαγωγής επιλέγουμε το ὅτι· ως έγκλιση εκφοράς αφήνουμε την έγκλιση της κύριας πρότασης που θα μεταφερθεί στον πλάγιο λόγο (απλή οριστική, δυνητική οριστική, δυνητική ευκτική)· αν η εξάρτηση είναι από ιστορικό χρόνο και η κύρια πρόταση που θα μεταφερθεί στον πλάγιο λόγο εκφέρεται με απλή οριστική, τότε κατά κανόνα τρέπουμε την απλή οριστική σε ευκτική του πλαγίου λόγου· αλλαγή μπορεί να επέλθει και στο πρόσωπο.

2.       Ειδικό απαρέμφατο·  τρέπουμε το ρήμα της κύριας πρότασης που θα μεταφερθεί στον πλάγιο λόγο σε απαρέμφατο στον χρόνο που βρίσκεται το ρήμα της (αν το ρήμα βρίσκεται σε παρατατικό, χρησιμοποιούμε το απρμφ. του ενεστώτα, ενώ, αν βρίσκεται σε υπερσυντέλικο, το απρμφ. παρακειμένου)· αν η πρόταση εκφέρεται με δυνητική έγκλιση (οριστική ή ευκτική), το απαρέμφατο συνοδεύεται από το ἄν (δυνητικό απαρέμφατο). Αν το υποκείμενο του ρήματος που θα τραπεί σε απαρέμφατο είναι διαφορετικό από το υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης, τότε θα γίνει αιτιατική (ετεροπροσωπία)

3.       Κατηγορηματική μετοχή, συνήθως σε αιτιατική, σπάνια σε ονομαστική.

Για να κάνουμε σωστά τη μεταφορά της κύριας πρότασης κρίσης από τον ευθύ λόγο στον πλάγιο, οφείλουμε να γνωρίζουμε τη σύνταξη του ρήματος εξάρτησης. Στην προκειμένη περίπτωση, το ρήμα λέγω, ως λεκτικό (το ρήμα κάποιες φορές λειτουργεί και ως κελευστικό [=διατάζω], οπότε συντάσσεται με τελικό απαρέμφατο) , συντάσσεται: α. με δευτ. ειδική πρότ., β. με ειδικό απρμφ. (όχι με κατηγορηματική μτχ.).

Με βάση τη σύνταξη αυτή, η κύρια πρόταση του παραδείγματος θα γίνει στον πλάγιο λόγο ή δευτ. ειδική πρότ. ή ειδικό απρμφ.:

α. δευτερεύουσα ειδική πρόταση: Κῦρος ἔλεξεν ὅτι τὰ  ἐν μέσῳ τούτων πάντα σατραπεύοιεν οἱ τοῦ αὑτοῦ ἀδελφοῦ φίλοι ( η απλή οριστική ενεστώτα έγινε ευκτική του πλαγίου λόγου σε ενεστώτα επειδή η εξάρτηση είναι από ιστορικό χρόνο· η αντωνυμία ἐμοῦ έγινε αὑτοῦ (αυτοπαθητική  γ΄ προσώπου) επειδή αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης [αυτοπάθεια]).

β. ειδικό απαρέμφατο: Κῦρος ἔλεξεν τὰ  ἐν μέσῳ τούτων πάντα σατραπεύειν τοὺς τοῦ αὑτοῦ ἀδελφοῦ φίλους ( η απλή οριστική ενεστώτα έγινε ειδικό απαρέμφατο ενεστώτα· η αντωνυμία ἐμοῦ έγινε αὑτοῦ επειδή αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος εξάρτησης [αυτοπάθεια]· η ονομαστική οἱ φίλοι έγινε αιτιατική, τοὺς φίλους, λόγω ετεροπροσωπίας).

άσκηση 5

Το δέδοικα είναι παρακείμενος με σημασία ενεστώτα. Με την αντικατάστασή του από το ἐδεδοίκει, υπερσυντέλικος με σημασία παρατατικού, η εξάρτηση είναι πλέον από ιστορικό χρόνο, οπότε οι δευτερεύουσες προτάσεις που ακολουθούν πρέπει να αλλάξουν την έγκλιση εκφοράς τους, δηλαδή να εκφέρονται με ευκτική πλαγίου λόγου, εφόσον είναι δυνατόν. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα, είναι δυνατή η αλλαγή έγκλισης επειδή καμία δευτερεύουσα δεν εκφέρεται με δυνητική έγκλιση. Πιο αναλυτικά:

α. μὴ οὐκ ἔχω: η υποτακτική ἔχω της δευτ. ενδοιαστικής θα γίνει ἔχοιμι· επειδή όμως άλλαξε το πρόσωπο του ρήματος εξάρτησης ( το δέδοικα, α΄πρόσωπο, έγινε ἐδεδοίκει, γ΄ πρόσωπο), θα γίνει γ΄ πρόσωπο (ἔχοι). Η αλλαγή προσώπου θα γίνει σε όλους τους εγκλιτικούς ρηματικούς τύπους που βρίσκονται σε α΄ ενικό.

β.  ὅ τι δῶ ἑκάστῳ τῶν φίλων: η απορηματική υποτακτική της πλάγιας θα γίνει δοίην και λόγω αλλαγής προσώπου ρήματος εξάρτησης δοίη.

γ. ἂν εὖ γένηται: η υποτακτική της υποθετικής θα γίνει γένοιτο· εδώ θα αλλάξει και ο υποθετικός σύνδεσμος ἄν, ο οποίος θα γίνει εἰ (αυτό συμβαίνει όταν λόγω πλαγίου λόγου αλλοιώνεται η υπόθεση και γίνεται εἰ + ευκτική πλαγίου λόγου)

δ. ἀλλὰ μὴ οὐκ ἔχω: η υποτακτική ἔχω της δευτ. ενδοιαστικής θα γίνει ἔχοιμι και λόγω αλλαγής προσώπου ρήματος εξάρτηση ἔχοι

ε. οἷς δῶ: η υποτακτική της αναφορικής πρότασης θα γίνει δοίην και λόγω αλλαγής προσώπου ρήματος εξάρτηση δοίη.

ΤΕΛΙΚΟ  

ὥστε οὐ τοῦτο  ἐδεδοίκει, μὴ οὐκ ἔχοι ὅ τι δοίη ἑκάστῳ τῶν φίλων, εἰ εὖ γένοιτο, ἀλλὰ μὴ οὐκ ἔχοι ἱκανοὺς οἷς δοίη  

Για τη δυνατότητα διατήρησης της αρχικής έγκλισης εκφοράς μιας δευτερεύουσας πρότασης παρά την εξάρτηση από ιστορικό χρόνο, θα γίνει αναφορά σε άλλη ανάρτηση.