ΑΥΤΟΓΝΩΣΙΑ: ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΥΝΕΞΕΤΑΣΗΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ζούμε σήμερα στην εποχή του καταναλωτισμού και του άκρατου-αθέμιτου ανταγωνισμού σε όλα τα επίπεδα (όσα έχουν μείνει τέλος πάντων με την κρίση που μας δέρνει), όπου κυριαρχεί το πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού, της επιβολής και της προσπάθειας κυριαρχίας προς τους άλλους με κάθε μέσο-τρόπο. Οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν ατονήσει ή και εξαλειφθεί σε μεμονωμένες περιπτώσεις και μέσω αυτής της αλόγιστης προσπάθειας για κέρδος, επιτυχία, αναγνωρισιμότητα και κάθε είδους διάκριση χαλαρώνουν οι δεσμοί και πολλές φορές τα πνεύματα οξύνονται με αποτέλεσμα να δημιουργούνται κρίσεις τόσο σε προσωπικό όσο και επαγγελματικό επίπεδο...

Το κύριο μέσο που χρησιμοποιούν κατά κόρον οι άνθρωποι με σκοπό να επιβληθούν προς τους άλλους είναι η άσκηση κριτικής με χρήση δυσμενών σχολίων. Άτομα που υιοθετούν τέτοιου είδους συμπεριφορές σπάνια προκόβουν και πετυχαίνουν τόσο στη προσωπική τους ζωή όσο και στην επαγγελματική τους σταδιοδρομία, καθώς στην πρώτη περίπτωση δεν έχουν ως στόχο να βελτιώσουν τον σύντροφό τους αλλά να τον δυσφημήσουν και να τον υπονομεύσουν, με συνέπεια να χάνεται η αγάπη και η συντροφικότητα και στη δεύτερη περίπτωση δημιουργείται κακό κλίμα στην ομάδα εργασίας λόγω της απογοήτευσης και της αποθάρρυνσης των κρινόμενων.

Για τους παραπάνω λόγους λοιπόν η κριτική δεν είναι μια απλή υπόθεση και δε θα πρέπει να γίνεται πρόχειρα και χωρίς περίσκεψη. Χρειάζεται καλλιέργεια κριτικής σκέψης και υπευθυνότητα. Πρέπει να μάθει κανείς πρώτα να κρίνεται και μετά να κρίνει.

Αυτό μπορεί να συμβεί μονάχα με ανάπτυξη της αυτοκριτικής, η οποία συμβάλλει στην απόκτηση γνώσεων γύρω από το «εγώ» μας και στην καλλιέργεια πνεύματος μετριοφροσύνης και διαλλακτικότητας. Η κριτική λοιπόν προϋποθέτει την αυτοκριτική. Είναι δίκαιο και αρμοστό κανείς να κρίνει και να ελέγχει τους άλλους, και το κάνει σωστά και ωφέλιμα μόνο εφόσον κρίνει και ελέγχει τον εαυτό του. Και το σημαντικότερο είναι ότι αποβάλλει από πάνω του την προσπάθεια για επιβολή και κυριαρχία. Σε διαφορετική περίπτωση όμως, κλείνει τα μάτια στα λάθη και στις αδυναμίες του βλέποντας μόνο προτερήματα και ικανότητες, καταλήγει σε επιφατικές κρίσεις και σε φιλαυτία και καταντά υπερόπτης, νάρκισσος και φιληδονιστής.

Γίνεται λοιπόν ευρέως αποδεκτό πως με την αυτοκριτική διατηρείται η εμπιστοσύνη και το μέτρο σε ένα ζευγάρι και καθίσταται ένα άτομο ικανό να μετάσχει στην παραγωγική διαδικασία και να γίνει κοινωνικά λειτουργικό.

Η αυτογνωσία επίσης η οποία εκπηγάζει από την αυτοκριτική απομακρύνει το άτομο από τον σκόπελο της έπαρσης, επικουρώντας το να σχηματίσει ορθή συνείδηση και αυτοκυριαρχία. Έτσι ό,τι κι αν κάνει και ό,τι βάλει ως στόχο θα είναι συνυφασμένο με τα μπορώ του. Είναι ωφέλιμο λοιπόν να γνωρίζουμε όσο γίνεται πιο αντικειμενικά κάθε πλευρά του εαυτού μας (σωματική, πνευματική και ψυχική) να έχουμε δηλαδή το λεγόμενο «Γνώθι Σαυτόν» που αποτελούσε πάγια αρχή των προγόνων μας. Συγκεκριμένα ως προς τη σωματική μας κατάσταση θα πρέπει να είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε τις δυνατότητες και τις αδυναμίες μας όταν θα πρέπει να επιλέξουμε εργασιακό προσανατολισμό. Ακόμα πιο ωφέλιμο είναι να γνωρίζουμε τις πνευματικές μας δυνατότητες, κάτι που συμβάλλει στο να γνωρίζουμε τις κλίσεις μας και να μην εκφράζουμε ανόητες απόψεις και στοχασμούς. Τέλος εξίσου σημαντικό είναι να έχουμε επίγνωση και των «ψυχικών δυνάμεων-αντοχών» μας για τις εκάστοτε δραστηριότητες που θα πραγματοποιήσουμε..

Όταν λοιπόν η κριτική συνεπικουρείται από την αυτοκριτική, γίνεται δύναμη εξωτερικής και εσωτερικής κάθαρσης. Όταν όμως λείπει ο αυτοέλεγχος και η αυτογνωσία, καλλιεργούνται πάθη και το άτομο δε δύναται να απελευθερωθεί από ταπεινά ένστικτα.

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Οι νέοι μέσα σ’ έναν κόσμο...

Μαρία Μοντεσσόρι [Ιταλίδα παιδαγωγός]

Μια απίστευτη σύγχυση βασιλεύει στον κόσμο! Ο σύγχρονος άνθρωπος, αυτό το πελαγωμένο ανθρωπάκι, είναι γεμάτος αντιφάσεις. Δεν ξέρει αν είναι πλούσιος ή φτωχός, άρρωστος ή υγιής. Βασανίζεται από αγωνίες, από ένα άγχος χαρακτηριστικό του άρρωστου ανθρώπου: το άγχος της ζωής. «Πώς θα ζήσω;», αυτό είναι το καθημερινό ερώτημα μέσα σ' αυτόν τον θαυμαστό κόσμο, γεμάτο από χίλιες δυο δυνατότητες και νέους τρόπους ζωής. Ο άνθρωπος είναι έτοιμος να θυσιάσει τα πάντα για ν’ απαλλαγεί από το άγχος, πράγμα που θυμίζει πολύ τους αρρώστους από παθολογικές νευρώσεις. Ο παλιός άνθρωπος ήταν πιο απλός. Έλεγε: θα δώσει ο Θεός! Μέσα στον κόσμο τους υπήρχε ακόμη θέση για τον φτωχό ανάμεσα στους άλλους φτωχούς και το άτομο ήταν πρόθυμο να θυσιαστεί για τον συνάνθρωπό του. Σήμερα η αγωνία μας για τη ζωή θυμίζει τις απεγνωσμένες προσπάθειες να βγει κανείς ζωντανός από ένα φλεγόμενο σπίτι. Είμαστε πρόθυμοι να προδώσουμε τα πάντα, ακόμα και τη συνείδηση ή τις αρχές μας, είμαστε πρόθυμοι να παραιτηθούμε από την ανθρωπιά μας φτάνει να συνεχίσουμε να ζούμε.

Ο σημερινός άνθρωπος πορεύεται στη ζωή του αποξεραμένος και απομονωμένος. Τέτοιοι άνθρωποι, ακόμα κι αν ενωθούν, δε σχηματίζουν πραγματική κοινωνία, σίγουρα πάντως όχι μια γόνιμη κοινωνία όπου μπορεί ν’ ανθίσει η ηθική πρόοδος κι η ανύψωση του ανθρώπου. Αυτοί οι άνθρωποι μοιάζουν με την άμμο της ερήμου. Είναι πλήθος κι ωστόσο παραμένουν ξέχωροι. Το έδαφος της κοινωνικής τους ζωής είναι στείρο· το παραμικρό αεράκι να φυσήξει, τους διαλύει. Θα αρκούσε λίγο πνευματικό νερό για να δυναμώσει το έδαφος και να το κάνει λιγότερο στείρο. Λίγη ζωή αν αναπτυσσόταν, θα έφερνε μια ευεργετική μεταβολή, γιατί η ζωή είναι αυτή που μετατρέπει την άμμο σε γόνιμο έδαφος. Ο πραγματικός κίνδυνος που απειλεί την ανθρωπότητα σήμερα δεν είναι τόσο ο πόλεμος όσο αυτή η απελπιστική στειρότητα, το σταμάτημα της ανάπτυξης. Η δυστυχία του ανθρώπου είναι η πιο απειλητική πλευρά της σημερινής πραγματικότητας. Ο άνθρωπος έχει πάψει να αισθάνεται αληθινή χαρά. Είναι τρομοκρατημένος. Αισθάνεται κατώτερος εξαιτίας κάποιου πράγματος που βρίσκεται μέσα του. Το κενό βρίσκεται μέσα του! Και η φύση αποστρέφεται το κενό, προσπαθεί να το γεμίσει με κάποιο τρόπο.

Ο πραγματικός κίνδυνος που απειλεί την ανθρωπότητα είναι η κενότητα της ανθρώπινης ψυχής. Τα υπόλοιπα δεν είναι παρά συνέπειες αυτού του κενού.

Το βασικό πρόβλημα είναι πώς να γιατρέψουμε την ανθρωπότητα και να προσανατολίσουμε την ανάπτυξη της ατομικότητας προς την υψηλή αντίληψη του ανθρώπου, σαν «βασιλιά του σύμπαντος». Το ανθρώπινο πλάσμα που έβαλε στη δούλεψή του κάθε είδους φυσικές δυνάμεις, πρέπει τώρα να δαμάσει και να χειραγωγήσει τις εσωτερικές του δυνάμεις, να γίνει κύριος του εαυτού του και της εποχής του.

Βασιλιάς του σύμπαντος, κυρίαρχος του ουρανού και της γης, των ορατών αντικειμένων και των αόρατων δυνάμεων, αυτός είναι ο άνθρωπος που πρέπει να βασιλεύσει! Χωρίς αμφιβολία όλη η γη είναι βασίλειό του, μα το πραγματικό βασίλειο κρύβεται μέσα του».

ΚΕΙΜΕΝΟ 3

Γιώργος Σεφέρης «Θερινό Ηλιοστάσι»

Ζ΄

Η λεύκα στο μικρό περιβόλι

η ανάσα της μετρά τις ώρες σου

μέρα και νύχτα∙

κλεψύδρα που γεμίζει ο ουρανός.

Στη δύναμη του φεγγαριού τα φύλλα της

σέρνουν μαύρα πατήματα στον άσπρο τοίχο.

Στο σύνορο είναι λιγοστά τα πεύκα

έπειτα μάρμαρα και φωταψίες

κι άνθρωποι καθώς είναι πλασμένοι οι άνθρωποι.

Ο κότσυφας όμως τιτιβίζει

σαν έρχεται να πιει

κι ακούς καμιά φορά τη φωνή της δεκοχτούρας.

Στο μικρό περιβόλι δέκα δρασκελιές

μπορείς να ιδείς το φως του ήλιου

να πέφτει σε δύο κόκκινα γαρούφαλα

σε μιάν ελιά και λίγο αγιόκλημα.

Δέξου ποιος είσαι.

Το ποίημα

μην το καταποντίζεις στα βαθιά πλατάνια

θρέψε το με το χώμα και το βράχο που έχεις.

Τα περισσότερα –

σκάψε στον ίδιο τόπο να τα βρεις.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσεις στους συμμαθητές σου με 100 περίπου λέξεις την άποψη του συγγραφέα του κειμένου 1 για την αυτοκριτική και την αυτογνωσία.

ΘΕΜΑ Β

1.    «Το ανθρώπινο πλάσμα που έβαλε στη δούλεψή του κάθε είδους φυσικές δυνάμεις, πρέπει τώρα να δαμάσει και να χειραγωγήσει τις εσωτερικές του δυνάμεις, να γίνει κύριος του εαυτού του και της εποχής του»: Να αναπτύξεις την άποψη αυτή (κείμενο 2, προτελευταία παράγραφος) με 120 περίπου λέξεις.

2.    Να βρεις τρεις μεταφορές και την παρομοίωση που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου 2 στη 2^η παράγραφο και να σχολιάσεις τη χρήση τους. Να αποδώσεις τις μεταφορές με κυριολεκτικό λόγο.

3.    Να σχολιαστεί η χρήση των εισαγωγικών και των παρενθέσεων που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας του κειμένου 1 στην 6^η §.

4.    Να εντοπιστούν στην 3^η § του κειμένου 1 τα στοιχεία που προσδίδουν στον λόγο έντονα δεοντολογικό χαρακτήρα και να δικαιολογηθεί αυτή η εκφραστική επιλογή του συγγραφέα.

5.    Να αντικατασταθούν οι λέξεις με έντονη γραφή της προτελευταίας παραγράφου του κειμένου 2 με συνώνυμες χωρίς να επέλθει αλλοίωση του αρχικού νοήματος.

ΘΕΜΑ Γ

Ποιο είναι το βαθύτερο νόημα του κειμένου 3 και ποιοι κειμενικοί δείκτες συμβάλλουν στην ανακάλυψή του; Συμφωνείς με αυτό;

ΘΕΜΑ Δ

Ο συγγραφέας του κειμένου 2 (2^η παράγραφος) υποστηρίζει πως «Το κενό του ανθρώπου βρίσκεται μέσα του»: Με ένα δοκίμιο 350 περίπου λέξεων αναφέρεσαι στους λόγους στους οποίους οφείλεται το κενό στο εσωτερικό του ανθρώπου  και  στη συμβολή της αυτογνωσίας στην κάλυψή του και στην ανακάλυψη του πραγματικού βασιλείου που κρύβεται μέσα του. Να αξιοποιηθούν και πληροφορίες από τα μη λογοτεχνικά κείμενα.