ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 14

Η δύναμη της βλακείας

Του Δ. Δημητράκου*

Είναι η βλακεία συστηματική άρνηση χρήσης της σκέψης ή απλή αδυναμία της τελευταίας; Εκείνο, ασφαλώς, που δικαιολογεί την εναντίωση στη βλακεία και τις συνέπειές της στη ζωή μας, είναι η εκούσια και όχι η φυσική βλακεία, εκείνη για την οποία υπεύθυνοι είμαστε εμείς και όχι η φύση.

Στο κάτω της γραφής, ο φυσικός βλαξ δεν αποτελεί κοινωνική απειλή. Απειλή αποτελεί η μαζική παρουσία της βλακείας, αυτό που ο Ευάγγελος Λεμπέσης ονομάζει «βλακοκρατία» στο κλασικό περί βλακών δοκίμιο του (1941). Απειλή αποτελεί η βλακεία που συνδέεται με τη συλλογική απόρριψη της πνευματικής προσπάθειας, η βλακεία που εμπεριέχει η χρήση της γλώσσας στη διαφήμιση και γενικότερα στη μαζική επικοινωνία, η καταφυγή στην μπουρδολογία και το τερατώδες ψεύδος στην πολιτική.

Μ’ άλλα λόγια, επικίνδυνος και αποκρουστικός δεν είναι ο φυσικός βλαξ, αλλά ο απόστολος της ενισχυμένης βλακείας -της, κατά κάποιο τρόπο, «θεσμικής» βλακείας. Από ένα σημείο κι έπειτα αυτή μετατρέπεται σε ανεξέλεγκτη καταπιεστική δύναμη.

Οι μορφές αυτής της βλακείας είναι γνώριμες. Είναι η απαξίωση της ποιότητας στη διανοητική παραγωγή και η αποθέωση του κυνισμού στο όνομα μιας κουτοπόνηρης αντίληψης της πολιτικής ή της επαγγελματικής αποτελεσματικότητας.

Είναι η κοντόφθαλμη μέριμνα του σημερινού εις βάρος του αυριανού. Είναι η αυτο-επαινούμενη απουσία οποιασδήποτε διανοητικής ενδοχώρας. Είναι η αντικατάσταση της επίπονης αναλυτικής προσπάθειας στην επιστήμη με τη ρητορική φιοριτούρα ή την πολιτική συνθηματολογία και το ηθικολογικό κλισέ. Είναι η παρουσίαση δειγμάτων παχυλής αμάθειας ως «γνώσης» σε κάποιο εξειδικευμένο πεδίο. Είναι, επίσης, η επίδειξη βιρτουόζικης ικανότητας στην άρνηση συζήτησης επί της ουσίας σε πολιτικές αναμετρήσεις από την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Η αποδοχή από το ευρύ κοινό μιας τέτοιας ικανότητας ως δείγμα ευφυΐας ενός πολιτικού, αποτελούν θλιβερά και ακαταμάχητα τεκμήρια επικράτησης αυτής της ενισχυμένης βλακείας στην κοινωνία.

Αυτή η κατάσταση, μας επαναφέρει στους φυσικούς βλάκες, οι οποίοι λειτουργούν άνετα και συχνά με αφελές θράσος στο έδαφος που έχει προετοιμασθεί καταλλήλως γι’ αυτούς από τη δύναμη της θεσμικής βλακείας. Οι τελευταίοι μπορούν, από θέσεως πολιτικής ή μιντιατικής ισχύος -και με την αυταπάτη επάρκειας που διαθέτουν- να παρουσιάζουν την εικασία ως βεβαιότητα, το φληνάφημα ως επιχείρημα και την πλάνη ως αλήθεια. Γι’ αυτό και δεν υπάρχει περίπτωση να μην αφαιρέσουν κάτι από το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης κάθε φορά που παίρνουν το λόγο. Αυτοί είναι οι πλέον χειροκροτούμενοι στην πολιτική μας σκηνή. Η παρουσία τους αποτελεί τεκμήριο και μέτρο της τεράστιας δύναμης της βλακείας στην ελληνική κοινωνία. (Καθημερινή, 09-08-2007)